कोभिड जित्न खोप
वि.सं २०७८ माघ ८ गते नेपालमा ओमिक्रोन भेटिएपछि कोरोना सङ्क्रमण दर ५० प्रतिशतसम्म पुगेको थियो। फागुन महिनाबाट ओरालो लाग्दै एक अङ्कमा रहेको सङ्क्रमणदर असार लागेपछि उकालो चढदै छ र सक्रिय सङ्क्रमितको सङ्ख्यामा समेत बढोत्तरी भएको छ। नेपालमा कोरोना सङ्क्रमण सुरु भएदेखि हालसम्म आरटिपीसीआरबाट करिब नौ लाख ९१ हजार र एन्टिजेन परीक्षणमा एक लाख ४५ हजारमा कोरोना पुष्टि भइसकेको छ। हालसम्म कोरोनाबाट मृत्यु हुनेको सङ्ख्या ११ हजार ९ सय ७५ पुगेको छ।
हक छ, सूचना छैन
आज ३ भदौ । ठीक १५ वर्षअघि नेपालमा सूचनाको हकसम्बन्धी ऐन लागू भएको दिन। वि.सं. २०६४ साउन ५ गते तत्कालीन अन्तरिम संसद्बाट यो ऐन पारित भएको थियो। सूचनाको हकसम्बन्धी कानुन निर्माण भएको यतिका वर्ष बितिसकेको छ तर यसको कार्यान्वयन पक्ष अझै पनि गर्व गर्न लायक बनेको छैन।
श्रीकृष्णका विविध रूप
कृष्णका रूप, गुण र व्यवहार आफैँमा बहुआयामिक छन् र विश्वले पनि त्यही नजरले हेर्ने गर्छ उनलाई। समकालीन दुर्योधन उनलाई मायावी सम्झन्छन्, शकुनि उनलाई छलछाम गर्ने व्यक्ति सम्झन्छन्। शिशुपाल त उनलाई १०१ गाली नै दिन्छन्। यस्ता नकारात्मक आयामबाट हेर्नेहरू पनि छन् असङ्ख्य। समकालीन राजा र युवराजहरू पनि छन् धेरै। द्रौपदी, विदुर, अर्जुन, युधिष्ठिर, अक्रुरहरू धेरै छन्; जो उनलाई सकारात्मक आयामबाट हेर्छन्। सुदामा अर्कै दृष्टि राख्छन् उनीप्रति। कोसेलीका रूपमा लिएर गएको कनिका दिन पनि लाज मान्छन् उनी। स्वयं कृष्ण खोसेर लिन्छन् र उनकै अघि खाएर सम्मान व्यक्त गर्छन् उनको। पहिलो पटक वृन्दावनबाट मथुरा आइरहँदा किशोर वयका कृष्णमा मथुरावासीहरू पनि अनेक रूपमा देख्छन् उनलाई। युवतीहरू साक्षात् कामदेवका रूपमा। बूढाबूढी ईश्वरका रूपमा। बालबालिका समवयी मित्रका रूपमा। कंसका अनुयायी शत्रुका रूपमा।
वैदेशिक ऋणको कुशल व्यवस्थापन
आजको पुँजीवादी अर्थतन्त्रले ल्याएको ठूलो खतरा ‘ऋण प्रणाली’ हो। सामान्य अर्थमा कुनै ऋणदाता राज्य–सरकार, निगम वा संस्थाहरूबाट अर्को देशको सरकारले लिएको पैसा नै विदेशी ऋण हो। विश्व बैङ्क, एसियाली विकास बैङ्क र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषजस्ता संस्थाले विदेशी ऋण प्रवाह गर्दै आएका छन्। नेपाललगायत तेस्रो विश्वका धेरै मुलुक वैदेशिक ऋणलाई अलग गर्न नसक्ने बिन्दुमा पुगेका छन्।
शिक्षण पेसाका दुःख
स्कुल पढ्दा गाउँमा सबैभन्दा राम्रो रोल मोडेल मान्छे शिक्षकहरू नै हुनुहुन्थ्यो। अरू पेसाकर्मी नदेखेको अवस्थामा चिरिच्याट्ट सजिएका र सधैँ प्रष्ट सुनिने, बुझिने शिक्षकहरूलाई आदर्श मानियो। सायद उहाँहरूको प्रभावले नै होला शिक्षक बन्न पढियो। आयोग पास गरेर शिक्षक बनियो। आफ्नो कामप्रति निष्ठापूर्वक काम गरेको हुनाले होला साढे दुई दशकको शैक्षिक पेसागत जीवनमा विद्यार्थी र अभिभावकका तर्फबाट सधैँ सकारात्मक पृष्ठपोषण र सहयोग प्राप्त भयो। यस हिसाबले राम्रो माने पनि शिक्षक हुनु र भइरहन झेल्नुपर्ने अनगिन्ती तनावहरू बारे चर्चा गरौँ।
वातावरण संरक्षणमा जलविद्युत्
जलवायु परिवर्तन प्रमुख विश्वव्यापी चुनौतीको विषय रहेकाले वातावरण संरक्षणको मुद्दा पनि फराकिलो बन्दै गएको छ। मानिसको जीवनसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने वातावरण दिगो रूपमा व्यवस्थापन गर्न सके मानिसको औसत आयु वृद्धि गर्न सकिन्छ। त्यसैले स्वस्थ मानवका लागि स्वस्थ वातावरण एक अपरिहार्य पूर्वसर्त हो। वातावरण संरक्षणको समसामयिक विषयलाई सम्बोधन गर्न सक्ने एउटा दर्बिलो सेवा हो जलविद्युत्। विगतमा १६ घण्टासम्म लोडसेडिङ बेहोर्नु परेको नेपालले अहिले पर्याप्त विद्युत् उत्पादन गरी छिमेकी मुलुकमा निर्यात गर्न थालिसकेको छ। नेपालले अहिले आफ्नो अतिरिक्त बिजुली भारतीय ऊर्जा बजारमा
निजामती सेवाको साख
के हो निजामती सेवा– राज्य कोषबाट तलबभत्ता भुक्तानी हुने विशिष्ट ज्ञान सीप भएका स्थायी प्रकृतिका नागरिक सेवामा समर्पित खुला एवं आन्तरिक प्रतिस्पर्धाबाट छानिएर आएका गैरराजनीतिक कर्मचारीको व्यावसायिक सेवा सङ्गठन वा पद हो। यो सरकारको अभिन्न गैरसैनिक चरित्रको स्थायी तथा अविछिन्न संस्था हो। योग्यतामा आधारित सेवा सरकारको मुख्य अङ्ग सेवाको सुरक्षा स्थायित्व र वृत्तिविकासका अवसर भएको नियम र कानुनमा आधारित भएर काम गर्ने अनुशासन र आचरणका आधारमा सञ्चालन हुने सरकारको स्थायी संयन्त्र पनि हो। मुलुकको सार्वजनिक प्रशासन सञ्चालन गर्ने स्थायी संयन्त्रका रूपमा स्थापित राष्ट्रसेवकको समष्टिगत संरचनालाई निजामती सेवा भनिन्छ। यसलाई राज्यको स्थायी सरकार पनि भनिन्छ।
परराष्ट्रमन्त्रीको सफल चीन भ्रमण
नेपाल कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाको नेतृत्वमा गठबन्धन सरकार अस्तित्वमा आएको एक वर्षपछि नेपालको तर्फबाट उत्तरी छिमेकी चीनको पहिलो उच्चस्तरीय भ्रमण भएको छ। परराष्ट्रमन्त्री डा. नारायण खड्काको हालै सम्पन्न सफल चीन भ्रमणले दुई देशबीचको आपसी सम्बन्ध बलियो बनाउनुका साथै परस्पर विश्वासलाई पनि बढाएको छ। अमेरिकी अनुदानको एमसीसी सम्झौता संसद्बाट अनुमोदन र रुस–युक्रेन सङ्कटमा नेपालले युक्रेनका पक्षमा मतदान गरेको कारण नेपालप्रति चीन सशङ्कित भएको हुनसक्ने अनुमान गरिएको थियो।
विद्यालय शिक्षा सुधारका मार्ग
शिक्षा क्षेत्रलाई प्रभावकारी बनाउने दायित्व सबैको हुन्छ। सरकार, शिक्षक, अभिभावक, विद्यार्थी र आम जनता सबैको जिम्मेवारी यसमा जोडिन्छ। यो एउटा सामूहिक सङ्कल्प हो। हामीले शिक्षामा गुणस्तरको विषयलाई सरकारी र व्यावसायिक तर्फबाट मात्र हेरिरहेका छौँ। यसलाई आम सरोकार र चासोका रूपमा हेरियो भने मात्र समाज गहिराइबाट माथि उठ्न सक्छ। बेलायत, जापान, अमेरिकाजस्ता देशले हाम्रो देशको जस्तै मूल्याङ्कन गरेका भए उनीहरूको शैक्षिकस्तर त्यति माथि उठ्न सक्ने थिएन। कसले कुन विद्यालयमा पढायोभन्दा पनि गुणस्तर छ कि छैन भन्ने कुरा खास रहन्छ। हामीले शिक्षाको क्षेत्रमा व्यापक परिवर्तनको अपेक्षा गरेका छौँ भने हाम्रो तर्फबाट चलायमान पारौँ। मूल्याङ्कन गरौँ। नतिजा सुखद पाइएला।
मिलेमतोमा अनियमितता
भ्रष्टाचार नियन्त्रण कार्य सरकारको मुख्य चुनौतीको विषय भएको छ। भ्रष्टाचार नियन्त्रणका नीति, योजना, कार्यक्रम प्रभावकारी हुन सकेका छैनन्। यसमा मूलतः मिलेमतोमा भ्रष्टाचार गर्ने–गराउने शैली मुख्य कारण भएको छ। राजनीतिक नेतृत्व, कर्मचारीतन्त्र र सार्वजनिक खरिद एवं निर्माणमा सहभागी अन्य कम्पनी, व्यक्ति, समूहको मिलेमतोमा भ्रष्टाचारजन्य कार्य स्थानीय तहसम्म सङ्गठित हुँदै गएको छ। यस कार्यमा मूलतः बिचौलिया, दलाल, माफिया, पेसागत आवरणमा रहेका ठगहरूको समूहहरू मध्यस्थताको भूमिकामा छन्। यसको नियन्त्रणको प्रयास अपेक्षित रूपमा प्रभावकारी हुन सकेको छैन।
स्थानीय तहमा बढ्दो खर्च
सङ्घीयतापछि प्रशस्तै अधिकार र स्रोत पाएका स्थानीय सरकारले मनपरी खर्च गर्न थालेका छन्। महालेखा परीक्षकको कार्यालयले हालै सार्वजनिक गरेको आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को लेखापरीक्षण प्रतिवेदनले यस्तो तथ्य देखाएको छ। प्रतिवेदनअनुसार मनपरी भत्ता लिने, लाखौँलाखका सामान सोझै खरिद गर्ने, जथाभावी सामान किनेर वा नगदै वितरण गर्ने, खर्चका कागजात नराख्ने, जथाभावी कर्मचारी भर्ना गर्नेदेखि करोडौँ रकम रकमान्तर गर्नेजस्ता बेथिति देखिएको छ। यसका साथै जनप्रतिनिधि र कर्मचारीले उपभोग खर्चहरू अत्यधिक बढाएको पाइएको छ।
मिडिया कानुनको बहस
गण्डकी प्रदेश सभाले सूचनाको हकसम्बन्धी विधेयक पारित गरेको छ। विधेयक पारित गर्दै गर्दा कानुन, सञ्चार तथा प्रदेश सभा मामिला मन्त्रीले गण्डकी प्रदेशमा सूचनाको हक प्रचलन गराउने यो विधेयक अन्य प्रदेशको भन्दा उत्कृष्ट बनेको र यसमा प्रदेश सभाको सर्वसम्मति रहेको जानकारी गराउनुभयो। यो विधेयकभन्दा दुई दिनअघि २०७८ चैत १८ गते सरकारले आमसञ्चारसम्बन्धी विधेयक दर्ता गराएको थियो। यो विधेयक अहिले समितिमा छलफलमा छ। कर्णाली प्रदेश सभाले सार्वजनिक प्रसारणसम्बन्धी विधेयक २०७५ साउन २५ गते पारित ग-यो र यो कानुनका रूपमा अहिले कायम छ। २०७७ कात्तिक २५ मा दर्ता गरिएको सूचना प्रविधि तथा आमसञ्चार प्रतिष्ठानसम्बन्धी विधेयक अहिले विधायन समितिमा छलफलमा छ।
निर्यात प्रवद्र्धन वा आयात प्रतिस्थापन
पन्ध्रौँ योजनाको अन्तिमसम्म निर्यात एक खर्ब ८४ अर्ब र आयात १५ खर्ब ६७ अर्ब पु-याउने लक्ष्य थियो। वैदेशिक व्यापार व्यवस्थापनका लागि वाणिज्य नीति २०७३ र नेपाल व्यापार एकीकृत रणनीति २०७३ रहेका छन्। नेपाल विश्व व्यापार सङ्गठनको सदस्यता, सार्कको साफ्टा, बिम्स्टेकजस्ता क्षेत्रीय सङ्गठनमा संलग्नता भए पनि चाहिए जति निर्यात बजार पहुँच हुन सकेको छैन। कतिपय देशसँग द्विपक्षीय व्यापार सम्झौता भए पनि निर्यात प्रवद्र्धनमा अपेक्षित उपलब्धि प्राप्त गर्न सकिएको छैन।
मलमा छलको दुस्प्रभाव
नेपालमा रासायनिक मल प्रयोग हुन थालेको लामो समय भएको छैन। अरूले रासायनिक मलको प्रयोग व्यापक बनाइसक्दा वि.सं. १९५० को दशकबाट भारतीय देखासिकीले नेपाली माटोमा रासायनिक मल प्रयोग आरम्भ भयो। अहिले पनि नेपाल दक्षिण एसियामा कम रासायनिक मल प्रयोग गर्ने मुलुकमा पर्छ। बङ्गलादेश सबैभन्दा बढी मल प्रयोग गर्ने देश हो। बङ्गलादेशले प्रतिहेक्टर ३१८ केजी रासायनिक मल प्रयोग गर्छ। सानो
अर्थतन्त्रमा सहकारीको योगदान
नेपालमा सहकारी स्थापनाको औपचारिक इतिहास सात दशकभन्दा लामो छ। सहकारीले यही अवधिमा देशैभर आफ्नो सञ्जाल पूर्ण रूपमा विस्तार गर्न सफल हुनु आफैँमा ऐतिहासिक र विशिष्ट छ।
नायब सुब्बा आन्दोलन र तलब
पञ्चायतकालीन बहिदारमा भर्ना भएका व्यक्ति समयक्रमसँगै नायब सुब्बासम्म बढुवा हुन्थे। शाखा अधिकृतमा नियुक्त भएका सचिव, मुख्य सचिवसम्म बढुवा भएर निवृत्त हुन्थे। नायब सुब्बा पद सदावहार सुब्बासापमा निवृत्त थियो। राजनीतिक परिवर्तनसँगै निजामती सेवामा अनेकन परिवर्तन भएका छन्। नायब सुब्बामा भर्ना भएका व्यक्तिलाई अहिले पनि सदावहार (२४ घ बमोजिम बाहेक) सुब्बाको बिँडो थाम्नुपर्ने बनाइएको छ। यसतर्फ सरकार र ट्रेड युनियनहरूको ध्यान नगएकै हो।
ज्येष्ठ नागरिक सुरक्षा कानुन
यही साउन ३ गते प्रतिनिधि सभाले ज्येष्ठ नागरिक ऐन सशोधन विधेयक पारित गरेको छ। राष्ट्रिय सभाले २०७५ फागुनमा पारित गरेको विधेयक प्रतिनिधि सभाले पारित गरेको हो। अब सो विधेयक राष्ट्रिय सभामा जानेछ र प्रतिनिधि सभाले गरेको संशोधन स्वीकार भएमा प्रमाणित र प्रमाणीकरणको प्रक्रियामा जानेछ। राष्ट्रिय सभाले अस्वीकार गरेमा विधेयक सयुक्त सभामा पेस हुनेछ। सो विधेयक पारित भई ऐनको हैसियत प्राप्त गरेमा ज्येष्ठ नागरिकको जीवन र तिनले खर्चिएका वैँश जोश जाँगरबाट सिर्जित सम्पत्ति दुवैको सम्मान सुरक्षा हुनेछ।
विषादी प्रयोगमा जोखिम
केही हप्ताअघि गोरखापत्रको शनिबार अङ्कमा सीता शर्माको ‘विषादी परीक्षण सधैँको व्यथा’ शीर्षकमा लेख र कान्तिपुर दैनिकमा ‘विषादीले बिरामी’ शीर्षकमा समाचार प्रकाशित भएको थियो। पहिलो लेखले विषादी नियमनमा देखिएको कमजोर प्रणाली र दोस्रोले विषादीको प्रयोगको सवालमा हाम्रो गाउँघरमा देखिएका बेथिति र यसबाट उत्पन्न परिणामको विषयलाई मजैले उजागर गरेको छ। बाली–बिरुवामा रोग–कीरा नियन्त्रण गर्न व्यापक रूपले प्रयोग हुने विषादीको विषयमा प्रकाशित लेख र समाचारले राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक वृत्तमा थप बहस निम्त्याउन सक्नुपर्ने थियो तर देखिएन।
प्रतिनिधि सभा निर्वाचन
निर्वाचनलाई लोकतन्त्रको मेरुदण्ड मानिन्छ। मताधिकार प्राप्त प्रत्येक नागरिकलाई आफूले चुनेका जनप्रतिनिधिमार्फत शासन व्यवस्थामा प्रत्यक्ष तथा परोक्ष सहभागिता जनाउने अधिकार रहन्छ । नागरिकले बिनाडर, गोप्य तरिकाले आफूले इच्छाएको व्यक्ति वा उम्मेदवार छान्न पाउँछन्। त्यसैले निर्वाचन हरेक नागरिकको मताधिकार प्राप्त गर्ने अवसर हो। नागरिकको चित्तबुझ्दो निर्वाचन सम्पन्न गराउनु निर्वाचन आयोगको कर्तव्य र दायित्व हो। निर्वाचन निष्पक्ष, स्वतन्त्र, पारदर्शी र विश्वसनीय हुन नसके नागरिकले रोजेका उम्मेदवार निर्वाचित हुन पाउँदैनन्। सही उम्मेदवार निर्वाचित हुन नपाए देश बनाउने काम ओझेलमा पर्छ। मतदाताको रोजाइका आधारमा जनप्रतिनिधि चयन गर्ने विधिसम्मत प्रक्रिया निर्वाचन हो। निर्वाचनले मतदाताको अभिमतलाई प्रतिनिधिका रूपमा रूपान्तरण गर्छ। त्यसैले जनताले रोजेको उम्मेदवार छान्ने औपचारिक विधि हो– निर्वाचन।
पत्रकारिताको कसीमा ‘युट्युबर’
के युट्युबर पत्रकार हुन् ? आजकल यो प्रश्न धेरैले सोध्ने गरेको पाइन्छ। प्रविधिको विकाससँगै सूचना प्रवाहका माध्यम पनि थपिएका छन्। इन्टरनेट प्लेटफर्ममार्फत हरेक व्यक्तिले आफ्नो विचार अभिव्यक्त गर्ने अवसर छ। इन्टरनेटमाथिको पहुँच बढ्दो छ। युट्युब पनि एउटा यस्तै इन्टरनेट प्लेटफर्मका रूपमा प्रयोगमा आइरहेको छ। यो प्लेटफर्ममार्फत पनि विभिन्न सूचना तथा सामग्री प्रवाह भइरहेका छन्। यसरी सूचना प्रवाह हुँदा त्यसलाई पनि सञ्चारमाध्यम मान्ने र त्यहाँ काम गर्नेलाई पत्रकार मान्ने सन्दर्भमा बहस भइरहेको पाइन्छ।
सबल सामुदायिक स्कुल
त्रिपुरेश्वरस्थित विश्व निकेतन माध्यमिक विद्यालयमा गत वर्षको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई)मा २२२ जना विद्यार्थी सहभागी थिए। तीमध्ये एसईई नतिजाको सबैभन्दा उच्च ग्रेड अर्थात् ३.६ देखि ४ जीपीए ल्याउने विद्यार्थी १७ जना छन्। एसईईको नतिजा सार्वजनिक भएसँगै यस विद्यालयमा कक्षा ११ मा भर्नाको आवेदन दिने विद्यार्थीको घुइँचो लाग्न थालेको छ। सस्तो शुल्कमा स्तरीय शिक्षा भएका कारण आफूहरूले थाम्नै नसक्ने गरी विद्यार्थी भर्ना हुन आउने गरेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक हेरम्बराज कडेल बताउनुहुन्छ।
बीपी विचार प्रेरणादायी
आवश्यकता, चेतना र प्राणवायु अथवा आत्माद्वारा सञ्चालित प्रकृत्य निर्मित मानवरूपी भौतिक यन्त्र मानव हो। यो यन्त्रको आवश्यकता उपभोग्य र उपयोगी वस्तुरूपी इन्धनबाट हुन्छ र यसको ब्रेक र लाइट चेतना हो। आँखाले हेरेर, कानले शब्दद्वारा सुनेर, नाकले गन्धद्वारा, जिब्रोले तीतो, पीरो, अमिलो र गुलियो रसद्वारा, छालाले तातो–चिसो स्पर्शद्वारा पत्ता लगाउँछ। मानव सृष्टिमा सर्वोत्कृष्ट रूपमा स्थापित भएको छ । यसमा अलग राय छैन। यसको वास्तविकता आध्यात्मिक दर्शनमा बताएजस्तो हो या नास्तिक दर्शनमा बताए जस्तो हो। सत्य–तथ्य वैज्ञानिक र प्रत्यक्ष प्रमाण कतै र कुनै पनि छैन। आ–आफ्नो विश्वासमा आधारित छ।
भाषा र जैविक अस्तित्व
पृथ्वीमा जैविक अस्तित्वसँगै संवाद र सञ्चारको आवश्यकता महसुस भएको हो। यसका लागि विभिन्न सङ्केतहरू जन्मिँदै गए। मानवेतर प्राणीहरू अहिले पनि त्यत्तिकैमा बाँचेका छन्। जैविक विकास प्रक्रिया अगाडि बढ्ने क्रममा जब मानव अस्तित्वमा आयो, ऊ अङ्ग–प्रत्यङ्गको इशारालाई देख्ने–देखाउने वा मुख र कानको माध्यमले अमूर्त ध्वनिहरू निकालेर सुन्ने–सुनाउनेमा मात्रै सीमित रहेन। उसका ध्वनिहरूले सुरूमा एकध्वनीय र पछि बहुध्वनीय शब्दहरू बने। फेरि पदबन्ध बन्यो, वाक्यांश बन्यो र वाक्य हुँदै भाष्यसम्म बन्यो। यसरी ध्वनिदेखि भाष्यसम्मको उसको निर्मितिले भाषाको निर्माण गरेको हो। तसर्थ भाषा मानवीय निर्मिति हो, मानवे
चुनावकेन्द्रित सरगर्मी
मङ्सिर ४ गते प्रदेश सभा र प्रतिनिधि सभाका लागि निर्वाचन मिति घोषणा भएपछि राजनीतिक वृत्तमा सक्रियता बढेको छ। सरकारले मिति घोषणा गरेलगत्तै निर्वाचन आयोगले कार्यतालिका सार्वजनिक गरेको छ। आगामी निर्वाचन कसरी सामना गर्ने भन्ने विषयमा राजनीतिक दलहरू गम्भीर देखिएका छन्। गत स्थानीय तह निर्वाचनमा केही स्थान स्वतन्त्रले बाजी मारेपछि एकथरि अब स्वतन्त्रको बाढी नै आउने स्याल हुइयाँ फिजाउन सक्रिय छन्। स्वतन्त्र निर्वाचितहरूको कार्यशैली र सर्भिस डेलिभरी क्षमता कमजोर देखिएकाले अब मतदाताले फेरि गल्ती नदोहो-याउने जानकारहरूको ठम्याइ छ। काठमाडौँका समस्या हुन् वा धरानका मुद्दाले जनतामा निराशा मात्रै थपिएका छन्। त्यसैले आम मतदाताको रोजाइ दलका उम्मेदवार नै हुने देखिएको छ। त्यसका लागि मूलधारका दलको अगुवाइमा राजनीतिक गतिविधि तीव्र भइरहेका छन्। अहिले देशमा दुई धारका गठबन्धनको प्रयास चलिरहेको छ। एउटा धारको नेतृत्व नेपाली कांग्रेसले गरिरहेको छ भने अर्काे धारको बिंडो नेकपा एमालेले थामेको छ। कांग्रेस नेतृत्वमा बनेको पाँच दलीय गठबन्धन अहिले सत्तामा छ।
निर्यातमुखी अर्थतन्त्रको आधार कृषि
अर्थतन्त्रमा सबैभन्दा चिन्ताको विषय भनेको दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको उच्च व्यापार घाटा र यसले देशको समग्र आर्थिक गतिविधिमा पारेको असरलाई लिने गरिएको छ। वैदेशिक व्यापारको क्षेत्र र यसको मात्रा बढ्दै जाँदा निर्यात र आयात दुवै व्यापारको मात्रा पनि वृद्धि हुँदै गएको छ। विगत लामो समयदेखि निर्यातको तुलनामा उच्च दरमा वृद्धि हुँदै गएको आयातले मुलुकलाई आयातमुखी अर्थतन्त्रतर्फ डो-याएको अनुभूति हुन थालेको छ। यसले व्यापार घाटा मात्र वृद्धि गरेको छैन, मुलुकको विदेशी मुद्रा सञ्चिति, विनिमय दर, भुक्तानी सन्तुलन, औद्योगिकीकरण, पुँजी निर्माणलगायत सामाजिक तथा राजनीतिक क्षेत्रमा समेत प्रतिकूल असर पारेको छ। यी समस्या न्यूनीकरणका लागि निर्यात वृद्धि गर्दै आयात प्रतिस्थापन गर्नुबाहेक अर्को विकल्प छैन। साधनस्रोतको उपलब्धता र अनुकूलताका हिसाबले मुलुकले निर्यात वृद्धि गर्नसक्ने सम्भावना बोकेका विभिन्न क्षेत्रमध्ये कृषिक्षेत्र अग्र स्थानमा आउँछ।
