सबैभन्दा सानो चरा बी हमिङ्बर्ड
संसारको सबैभन्दा सानो चराको नाम हो बी हमिङ्बर्ड । हमिङ्बर्ड करिब ३०० प्रजातिका रहेका छन् । यो चरा अमेरिकाको जलवायु क्षेत्रमा बसोबास गर्दछन् । यीमध्ये सबैभन्दा सानो प्रजाति नै बी हमिङ्बर्ड हो । यसको साइज जम्मा २.२५ इन्च मात्र हुन्छ भने तौल पनि दुई ग्राम मात्र हुन्छ । अरू प्रजातिका हमिङ्बर्ड चारदेखि पाँच इन्चका हुन्छन् । सबैभन्दा ठूलो हमिङ्बर्डको तौल २० ग्राम हुन्छ । यिनीहरूको आकार रङ फरक–फरक हुन्छ ।
दोहोरो फाइदा
राम र सीता दाजुबहिनी थिए । राम पढाइमा अलि कमजोर र सीता अलि तेज थिइन् । उनीहरू एउटै कक्षामा पढ्थे । उनीहरूको परिवार मध्यम वर्गीय थियो । आमा घरको काम गर्नुहुन्थ्यो, बुवा सामान्य जागिरे । घरमा बस्तुभाउ थिए । आमा असाध्यै मेहनती हुनुहुन्थ्यो । बुवाले पनि घरमा बसेको बेला आमालाई सघाउनु हुन्थ्यो । बारीमा फलफूल, तरकारी हुन्थे । गोठमा गाईबस्तु, खोरमा बाख्रा, कुखुरा आदि । कहिले कुखुरा, कहिले बाख्रा आदि बेचेर र बेलाबेलामा घरमा उब्जेको तरकारी, फलफूल आदि बिक्री गरेर उनीहरूको विद्यालयको शुल्क तिर्ने खर्च जुट्थ्यो । अर्थात् आमाकै मेहनतले उनीहरूको पढाइ खर्च चलेको थियो ।
संवाद बाली र माटो
किसानको खेतमा गहुँ लह लह पाकेका थिए । गहुँ फलेको भूमिले गहुँसँग आफ्ना मनको भाव प्रकट गर्न थाले भूमिले भने, “तिमीहरूलाई अब किसानले बाला भित्र्याउँछन ।” अब किसानले यो भूमिमा धान रोप्छन, त्यो धान म अघि अघिको भन्दा बढी फलाउने मन छ । गहुँहरूले सोधे, “किन भूमि आमा ? हामीभन्दा धानलाई माया ।”
हरियो र साउन
भाइबहिनीहरू, साउन महिना धेरै रमाइलो महिना हो नि तिमीहरूलाई पनि थाहा छ । यो महिनामा जताततै हरियाली देखिन्छ । मौसम पनि रमाइलो हुन्छ । यो महिनालाई भगवान् शिवको उपासन गर्ने महिनाका रूपमा लिइने हुँदा धार्मिक आस्था र विश्वासका रूपमा पनि झन् रमाइलो लाग्ने महिना हो । सबैभन्दा रमाइलो त यो महिनामा हरियो लुगा लगाउने, हरियो शृङ्गार गर्ने पनि गरिन्छ । यसले वरपरको वाताव
म पीपलको बोट ! [बालनिबन्ध]
संसारका अरू असङ्ख्य रुख वृक्षजस्तै म पनि वनस्पतिको आदिम सिङ्गो, सग्लो, स्वरूप हुँ । मलाई सानो आकारको शरीर लिएर उम्रिँदै गर्दा आँकुरा पिपिरा भनेर चिन्थे मानिसले । अलि बढ्दै गएपछि बिरुवा, बुटो, पोथ्रो आदि नाम दिएर सम्बोधन गर्न थाले । हुँदाहुँदै मेरो दिन–प्रतिदिनको बढोत्तरी र हाँगाबिँगाको फैलावट देखेर वृक्षको नाले सम्मान प्रकट गर्न थाले । अरू सामान्य रुख बिरुवाभन्दा बेग्लै प्रकारले हलहली बढ्दै जाने मेरो विशेषता हो । शरीर वृद्धिकै अनुपातमा मेरा फेद, जरा अनि हाँगाबिँगा फैलिने गर्दछन् । तिनै हाँगाहरूलाई ढाकेर मुन्टा, पालुवा पलाउँछन् । पाइतालामा दह्रा जरा र आङमा लहरा पलाएर धरतीको भित्री भागसम्म अँठ्याउँदै मेरो देहवृक्ष ठडिएपछि हावाहुरी, चट्याङ र असिनापानीले पनि हल्लाउन सक्तैन । अनि के चाहियो र ? मेरो तागत देखेपछि मान्छेहरू उसै नतमस्तक बनेर जब्बर वृक्षका रूपमा चिन्दै जान्छन् । फरक धर्तीलाई ओत र पानीको स्रोतसमेतको जगेर्ना गर्ने मेरो महत्ता बुझेर श्रद्धा,आस्था प्रकट गर्न थाल्छन् ।
आमा (कविता)
आमा । तिमी जन्म दिने मलाई आमा । तिमी प्राण दिने मलाई आमा । तिमी बोट, म फूल त्यसको हो दान तिमै्र जति जे छ मेरो ।
रामको जुक्ति (कथा)
एकादेशमा एउटा गाउँ थियो । त्यो गाउँ धेरै ठूूलो थियो । त्यो गाउँको नाम नगर थियो । नगरमा दुई परिवार बस्ने गर्थे, राम र धनीलालको परिवार । धनीलालको परिवार धनी थियो भने रामको सामान्य । धनीलाल सम्पन्न परिवारका । उसले प्रायः घरमा धेरैजसो पार्टी, भोजका कार्यक्रम भइराख्थे । र, उनीहरूले कार्यक्रम गरेर चलेको भोजपछि बचेको खाना जहिले पनि रामको घरअगाडि लगेर फ्याँक्थे । धनीलालको परिवारले निरन्तर यस्तै गरिरहने हुँदा रामको परिवार दिक्क भएका थिए । यसरी जहिले पनि आफ्नो घरअगाडि खाना फ्याँकेको देखेर चिन्तित राम र उनकी श्रीमती रीता एकदिन धनीलालसँग कुरा गर्न उसको घरमा गएका थिए ।
आमाको माया [कथा]
बिहानको ६ बजे नै रेडियोका लागि मोटरसाइकलमा हेटौँडा बजार निस्केँ । एउटा सानो बाबु सबैसँग आफ्नो हात फैलाउँदै पैसा मागिरहेको थियो । कसैले पैसा झिकेर दिन्थे त कोही नबोली हिँडथे । त्यो सानो बाबु मेरो नजिक पनि आइपुग्यो । मसँग पनि पैसा माग्यो । उसको नम्र बोली, मलिन अनुहार देखेर मलाई पनि माया लाग्यो । मैले पनि थोरै पैसा उसको हातमा दिएँ । मलाई लाग्यो, यति सानो बाबुले किन पैसा माग्दै हिँडेको होला । मनमनै सोचेँ । उसलाई बेलाएर केही सोधु सोधु लाग्यो र बोलाएँ । बाबु यो पैसा जथाभावी खर्च नगर है ।
खुसी ‘यसरी हुन्छौं ...’
भाइबहिनीहरू ! तिमीहरू सानै उमेरबाट लेखपढ गर्न थालेका छौ । तिमीमध्ये केहीलाई लेख्न पढ्न निकै रमाइलो लाग्छ । केहीलाई भने पढ्न लेख्न मनै लाग्दैन होला । साँच्चै तिमीमध्ये केहीले त भविष्यमा राम्रो काम पाउन र प्रशस्त धन कमाउनुपर्छ भनेर पनि पढिरहेका छौ होला । भविष्यमा केही राम्रो गराँै भनेर । अहिले मेहनत गर्नु निश्चय पनि राम्रो कुरा हो । विद्यालयमा तिमीले भाषा, विज्ञान, गणित र सामाजिक विषय पढ्छौ होला । र, यी विषय पक्कै पनि परीक्षा पढ्नकै लागि बनाइएका विषय होइनन् । हामीले अरूसँग कसरी कुराकानी गर्नुपर्छ ? प्रकृतिमा विभिन्न घटना के कारणले भइरहेका छन् ? विभिन्न फरक तर्क दिनसक्ने र ज्ञान लिएर विषय वस्तुमा समाधान दिन सक्ने बन्न विज्ञान र गणित विषय पढेका छौ नै । यसबाहेक सामाजिक विषयले समाजमा कसरी बस्ने ? छिमेकीसँग कस्तो व्यवहार गर्नेलगायतका कुरा सिकाउँछ । तिम्रो विद्यालयमा नृत्य, कला, सङ्गीत, स्वास्थ्य तथा शारीरिकलगायतका विषय पनि पठनपाठन हुने गर्दछन् क्यारे !
एनिमेसन के हो कसरी बनाउने ?
कार्टुन भन्ने बित्तिकै भाइबहिनीलाई टम एन्ड जेरी, डोरेमन, छोटा भीम, मोटु और पत्लुको सम्झना हुन्छ । फुर्सदको समयमा रमाइलो गर्न हामी कार्टुन हेर्छौं । कार्टुन हेर्दा रमाइलो त हुन्छ यसका साथै यी कार्टुनले हामीलाई केही ज्ञानगुनका कुरासमेत सिकाउँछन् । त्यसैले भाइबहिनी ! यस पटक कार्टुन कसरी बन्छ र एनिमेसन के हो भन्ने विषयमा केही जानकारी लिउँ है त ।
बादलको रूख (कविता)
नीलो नीलो आकाशमा बादलको रुख । त्यही रुखमा हेर साथी हात्तीजस्तो रूप ।
एआई : यसरी बुझौँ
अनुहार देखाएर अथवा औँलाले छोएर मोबाइलको ‘लक’ खुलेको त भाइबहिनीले पक्कै देख्नुभएको होला । अनि युट्युबमा बाल भिडियो हेर्दा क्रमैसँग अरू पनि त्यस्तै भिडियो आउने गरेको त याद होला । भाइबहिनीले कहिलै सोच्नुभएको छ, मोबाइलमा हुने म्यापले हामीलाई कसरी ठ्याक्कै भनेकै ठाउँमा पु-याउँछ ? ‘ओके गुगल’ भन्दै कति पटक मोबाइलमा आफूले चाहेको प्रश्न सोधेर आवाजबाटै उत्तर पनि त पाउनुभएको होला । आखिर यो सबै कसरी भइरहेको छ ?
विद्यालयको रङले कस्तो प्रभाव पर्छ ?
बालबालिका पढ्ने, बुझ्ने र ऊर्जाशील बन्ने उमेर बाल्यकाल हो । भनिन्छ, स्कुले विद्यार्थी जीवन । विद्यार्थी जीवन एउटा रमाइलो, उत्साहित र बाल क्रियाकलाप पनि जीवनका लागि स्मरणीय अवस्थाका रूपमा लिइन्छ । यो समय मानिसको जीवन महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । विद्यार्थी जीवनको अध्ययनले मानिसको भविष्यको दिशानिर्देश गरेको हुन्छ ।
स्कूलले गुहार्यो आमालाई
संस्कृतमा श्लोक नै छ, ‘नास्ति विद्या समे चक्षुर्नास्ति मातृ समोगुरू’ अर्थात् संसारमा विद्या जस्तो कुनै नेत्र छैन र आमा जस्तो कोही गुरू हुँदैनन् । आमाको महत्व जीवनका कुन क्षणमा हुँदैन र ? दस महिना गर्भमा राखेर कठिन पीडाले सन्तान पैदा भएदेखि पालनपोषण गर्न, हुर्काउन र उचित शिक्षा एवं संस्कारमा अभिभावक, त्यसमा पनि आमाको अहं भूमिका हुन्छ ।
आमा (कविता)
तिमीले दिएको माया ममताको छायाँ सम्झने छु सदा तिमीले दिएको माया,
आत्म विश्वास नै सफलता
होचो कद, सानो र पातलो शरीर झट्ट हेर्दा उहाँलाई कसैले पनि हिमाल आरोही भनेर विश्वास नै गर्दैनन् । धेरै ठाउँमा उहाँले फोटो देखाएपछि मात्र मान्छेहरू अचम्म मान्छन् । यति सानो मान्छेले पनि सगरमाथा चढ्न सक्छन ? पत्यार नै मान्दैनन् । मुना मासिकसँग कुराकानीको क्रममा सफल हिमाल आरोही पूर्णिमा श्रेष्ठले भन्नुभयो, “हट्टाकट्टा देखिने बलियो खाइलाग्दो शरीर हुनेले मात्र सगरमाथा चढ्न सक्छन् भन्ने मान्छेहरूको बुझाइ हुने रहेछ तर होइन । हिमाल चढ्न होस् या कुनै पनि काम गर्न शारीरिक बनावटले होइन, बलियो आत्मविश्वास र इच्छाशक्तिले मात्र सफल हुन सकिन्छ भन्ने कुराको पूर्णिमा श्रेष्ठ उदाहरण नै हुनुहुन्छ । आफूभित्र केही गर्छु भन्ने आत्मविश्वास भए संसारमा कुनै पनि कुरा असम्भव हुँदैन ।” आठ हजार मिटर उचाइका आधा दर्जन हिमालको सफल आरोहण गरिसक्नुभएकी सगरमाथा आरोही पूर्णिमासँग धेरै सफल अनुभव छन् ।
शिक्षाको महत्त्व (निबन्ध)
‘शिक्षा’ भन्ने बित्तिकै स्कुल, क्याम्पस आदिमा र घरमै पनि नियमित रूपले अध्ययन गर्ने–गराउने वा पढेको बन्दोबस्त मिलाउने काम भन्ने बुझिन्छ । सिकेर, पढेर, सुनेर वा अन्य कुनै पनि प्रकारले ग्रहण गरिने सैद्धान्तिक तथा व्यावहारिक विषयको बोध वा ज्ञान पनि शिक्षा नै हो । ‘शिक्षाको महत्त्व’ भनेको कुनै विषयमा सिकेर पोख्त हुने इच्छा वा चाहनाको महत्त्व हो । शिक्षा मानव जातिको तेस्रो चम्किलो आँखा भएकोले आजको युगमा यसको निकै ठूलो महत्त्व रहेको छ । शिक्षाबिना मानिस ज्ञानले अन्धो नै हुन्छ । शिक्षा आजका मान्छेको एक महत्त्वपूर्ण गहन नै भएकोले यसको महत्त्व निकै ठूलो छ ।
बुलिङ भनेको के हो ?
प्रिय भाइबहिनीहरू, ‘बुलिङ’ अर्थात् बदमासी भनेको के हो, के तपाईंहरूलाई थाहा छ ? स–साना भाइबहिनीदेखि किशोरकिशोरीले गर्ने त्यस्तो प्रकारको व्यवहार जसमा उनीहरूले आफ्नो साथीभाइ, दिदीबहिनी र कहिलेकाहीँ त आफ्नै गुरु तथा गुरुआमाहरू तथा जो कोहीलाई मनमा बिझ्याउनेगरी गर्ने व्यवहारलाई बुलिङ (Bullying) अर्थात् बदमासी भन्ने गरिन्छ । जो कसैलाई मर्का पर्नेगरी कुनै त्यस्तो व्यवहार गर्ने र उक्त व्यवहारको प्रतिक्रिया हेरेर आफूले आन्नद लिने जे जति कार्य पर्दछन् ती सबै समस्यामूलक व्यवहारलाई नै ‘बुलिङ’ भनिन्छ । तपाईंहरूको मनको साथी मुनाको यस अङ्कमा यसै विषयमा केही कुरा गरौँ है त :
मौरीबाट सिक्ने की?
भाइबहिनीहरू तिमीहरू सबैले खाएकै छौ होला महको स्वाद कति गुलियो, स्वादिलो अनि मीठो हुन्छ । यति मीठो मह बनाउने मौरी कति सानो हुन्छ । उनीहरूले समूहमा मिलेर बराबरी काम गर्छन् । नजिकै फुलेको फूलको रस चुसेर जम्मा गर्दै गर्दै धेरै मह आफ्नो घार अर्थात् उनीहरू बस्ने घरमा सङ्कलन गर्छन् । उनीहरू आफू पनि खाँदैनन् । यसका लागि उनीहरू फूलको रस लिन टाढा टाढा पनि पुग्छन् ।
लोकप्रियस्थल ‘सदर चिडियाखाना’
भाईबहिनीहरु तपाईहरुलाई घुम्न कत्तिको मनपर्छ रु घुम्न जाने ठाउँमध्य तपाईहरुको पहिलो रोजाईमा पक्कै चिडियाखाना नै पर्छ होला । हामी मानिसहरुको बस्ने घर भनेजस्तै चिडियाखानालाई जनावरहरुको घर भन्न सकिन्छ । सदर चिडियाखाना (सेन्ट्रर जू) नेपालको सबै भन्दा पुरानो चिडियाखाना हो । यो बालबालिकाले अत्यन्तै मन पराउने गन्तव्य हो । जुन ललितपुर जिल्लाको जाउलाखेलमा अवस्थित छ । जाउलाखेल, लगनखेल जाने सार्वजनिक सवारीसाधनमा चढेर सजिलै चिडियाखाना पुग्न सकिन्छ ।
परिवार नै आत्मीयताको पहिलो पाठशाला
हर कोही मान्छे जति सुुखी, निरोगी बन्ने चाहना राख्छ त्यसरी नै सबैको प्रिय पनि बन्न चाहन्छ उ । आत्मीय सम्बन्धले नै उ सबैको प्रिय पात्र बन्ने हो । अनि सबैसँगको निकटता र त्यही आत्मीय सम्बन्धले परिवार एवं आफन्तजनलगायत सबैसँगको व्यवहारमा मिठास पनि ल्याउँछ । त्यस किसिमको बानी–व्यवहार भएमा कुुनै पनि व्यक्तिमा स्वतस्फूूर्त रूपमा खुुसी जागरित हुुन्छ र त्यस प्रकारको बानी–व्यवहारले हर कोही व्यक्तिलाई सधैँ प्रफुल्ल बनाउँछ । यस्तो खुुसीपूूर्ण जीवनयापनले नै व्यक्तिको जीवनमा खुुसियाली छाउँछ अनि उ प्रायजसो प्रसन्न हुुन्छ । यसो भएमा मानिस ठूल्ठूूला काम सम्पन्न गर्न पनि उसलाई सहज हुुने र यसबाट नै मानिस स्वयंलाई आफ्नो जीवनकालमा सधँै खुुसी र निरोगी बन्न पनि सघाउ पुुग्छ । यसका लागि सुुरुदेखि नै स्वयंको असल व्यवहार र कर्म सधैँ अपेक्षित रहन्छ । त्यसैले भाइबहिनीहरू, यस्तो व्यक्तित्वको विकास गर्न पहिलो पाठशाला आफ्नै परिवार भएकोले यहीँबाट नै आफ्नो व्यवहार र असल कर्मलाई आत्मसात् गर्दै जानुुपर्छ है त ।
गुरू सम्मानको पर्व गुरूपूर्णिमा
असार शुक्ल पूर्णिमालाई गुरुपूर्णिमा भनिन्छ । यस दिन गुरुपूजा तथा व्यास जयन्ती मनाइने गरिन्छ । भानु जयन्तीसमेत एकै दिन परेकाले यस वर्षको गुरुपूर्णिमा थप विशेष हुन पुगेको छ । यस पर्वमा गुरुहरूको विशेष सम्मान गरिन्छ, गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ, जुन कुरामा भाइबहिनीहरू पनि परिचित नै हुनुपर्छ तर गुरु भनेका को हुन्, के गर्छन् र किन उनीहरूको सम्मान गरिन्छ वा गर्न लगाइएको छ भन्ने कुरा भने सबैलाई थाहा नहुन सक्छ । त्यसैले भाइबहिनीहरू यहाँ यसैबारे जानकारी दिने प्रयास गरिएको छ ।
भानुभक्तको महिमा
भानुभक्त आचार्य हाम्रा राष्ट्रिय विभूति एवं आदिकवि हुन् । उनैले हाम्रो नेपाली भाषा, साहित्यमा नेपालीपनले भिजेका सरल र सरस कविता दिए । उनले लेखेको महाकाव्य रामायण पनि उस्तै सरल र सरस छ । उनले लेखेको रामायणलाई भानुभक्तीय रामायण भनिन्छ । संस्कृतमा लेखिएको वाल्मीकि रामायणलाई नेपाली शैलीमा अनुवाद गरेर भानुभक्तीय रामायण आएको हो । उनले यसलाई प्रभावशाली ढङ्गले मौलिक रूपमा प्रस्तुत गरे । आदिकवि भानुभक्तसँग हामी सबै नेपालीको आत्मीयता गाँसिएको छ ।
महत्त्व गुरुपूर्णिमाको
‘गुरुब्रह्मा गुरुविष्णु गुरुदेवो महेश्वर ! गुरुसाक्षात परबह्मातस्मै श्री गुरवे नम !!’ यो सृष्टिका रचनाकार (ब्रह्मा) पनि गुरु, सञ्चालनकर्ता (विष्णु) पनि गुरु, संहारकर्ता (महेश्वर) पनि गुरु नै हुन् । गुरु नै त्यो परमतत्त्व हुन् जसबाट यो जगत् सञ्चालित छ । त्यस्ता सद्गुरुदेवलाई मेरो सादर प्रणाम छ । यसरी मानवलाई यो सृष्टिको अस्तित्व, सञ्चालन प्रक्रिया र जीवनको सार्थकताबारे ज्ञान प्रदान गर्ने गुरु नै परब्रह्मका रूपमा मानिएको छ ।