आज हामी नेपाली जनताले चुनेका प्रतिनिधिको संविधान सभाले बनाएको नेपालको संविधान जारी भएको दिनलाई संविधान दिवस तथा राष्ट्रिय दिवसका रूपमा उत्साहपूर्वक मनाउँदै छौँ । सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधानले एक दशक पूरा गरेको यस गौरवपूर्ण घडीमा सम्पूर्ण नेपाली जनतामा संविधान दिवस २०८२ को हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।
नेपालको वर्तमान संविधान नेपाली जनताले पटक पटक गरेका जनआन्दोलन, सङ्घर्ष, त्याग र बलिदानबाट निर्माण भएकाले यो नेपाल र नेपालीको भाग्य, भविष्य र आकाङ्क्षालाई प्रतिविम्बित गर्ने मार्गदर्शक दस्ताबेज हो । सङ्घीयता, लोकतन्त्र, गणतन्त्र, समावेशिता र सामाजिक न्याय जस्ता आधारभूत विशेषता अँगालेको नेपालको संविधान जारी भएको दिन हामी सबै नेपालीले गौरव गर्ने दिन पनि हो ।
संविधान दिवस केवल उत्सव मात्र होइन, सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको मूल्याङ्कन गर्ने दिन पनि हो । यो संविधान कार्यान्वयनमा आएको विगत एक दशकमा संविधानले मार्गदर्शन गरेको यात्रामा के हासिल ग¥यौँ, के गर्न सकेनौँ, यसबिचमा के कस्ता कमीकमजोरी रहे र आगामी दिनमा के कस्तो कार्यदिशा आवश्यक छ भन्ने सवालहरूको गम्भीरतापूर्वक समीक्षा गर्नुपर्ने स्थिति छ ।
संविधानले सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तहमा अधिकारको बाँडफाँट, जनताको पहुँचमा गुणस्तरीय र छरितो सेवा तथा स्थानीय नेतृत्वलाई सशक्त बनाउने आधार प्रदान गरेको छ । तथापि सेवा प्रवाहमा समान पहुँच, पारदर्शिता, भ्रष्टाचार शून्यता, स्रोतसाधन र प्रविधिको उच्चतम उपयोग, सार्वजनिक सेवाको लागत प्रभावकारिता, प्रतिफल सुनिश्चित हुने गरी विकास व्यवस्थापन जस्ता विषय तिनै तहका सरकारका लागि साझा चुनौतीका रूपमा छन् । यी चुनौती सामना गर्न सरकार मात्र होइन, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज, सामुदायिक तथा गैरसरकारी क्षेत्र, नेपालको समृद्धि र विकासमा हातेमालो गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय र प्रत्येक नागरिकको भूमिका अपरिहार्य हुन्छ ।
२०८२ साल भदौ २३ र २४ गते जेनजी युवाको अगुवाइमा भएको विरोध प्रदर्शन र आन्दोलन हाम्रा युवापुस्ताको चाहना, जनताको बढ्दो चेतनास्तर र मुलुकमा विद्यमान भ्रष्टाचारप्रतिको असन्तुष्टिको प्रतिविम्ब हो । संविधानको मर्म र भावनाबमोजिम सुशासन, समृद्धि र विकासको क्षेत्रमा भएका कमीकमजोरी र त्यसबाट सृजित असन्तोष, अभाव वा अपेक्षा पूरा नभएका कारणले पनि यो आन्दोलनको जन्म भएको कुरालाई हामीले स्वीकार गर्नु पर्छ । यस आन्दोलनलाई मैले हाम्रो लोकतान्त्रिक प्रणालीको स्वास्थ्यसँग पनि जोडेर हेर्ने गरेको छु किनभने लोकतन्त्र भनेको जनताको आवाज सुन्ने, संवाद गर्ने र समाधान खोज्ने प्रणाली हो ।
जेनजी पुस्ताको आन्दोलन हामीले प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक शासन प्रणाली, नागरिक स्वतन्त्रता, मौलिक अधिकार, मानव अधिकार, पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता, स्वतन्त्र, निष्पक्ष र सक्षम न्यायपालिका, कानुनी राज्य, सुशासनलगायतका लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतामा हामी खरो उत्रन नसक्नुको परिणाम पनि हो । सूचना प्रविधिमा भएको चामत्कारिक विकास, अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा देखिएको नागरिकमैत्री शासन प्रणाली, खुला सरकार र भर्चुअल शासनको बारेमा जानकार रहेका युवापुस्ताले उठाएका रोजगारीको अवसर, गुणस्तरीय जीवनस्तर, सरकारका कामकारबाहीमा पारदर्शिता, कानुनी समानता, भ्रष्टाचारको अन्त्य, सुशासन र विकास जस्ता सवाल यथार्थमै हामी सबै पुस्ताका साझा अपेक्षा र राष्ट्रिय एजेन्डा हुन् । यी एजेन्डालाई आत्मसात् गर्दै जनअपेक्षाबमोजिम काम गर्न यो सरकार प्रतिबद्ध छ ।
म कुनै शासकीय आकाङ्क्षा बोकेर, कुनै पदको लालसा लिएर प्रधानमन्त्री भएको होइन । देश सङ्कटमा रहेको बेला परिवर्तनकामी युवापुस्ताको अनुरोधसमेतका आधारमा चुप लागेर बस्न नसकी सङ्व्रmमणको व्यवस्थापन गर्दै नेपालको संविधानबमोजिम छ महिनाभित्र प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनमार्फत जननिर्वाचित सरकारलाई जिम्मेवारी हस्तान्तरण गर्ने गरी म वर्तमान अन्तरिम सरकारको प्रधानमन्त्री भएको हुँ ।
संविधान दिवसको यस घडीमा विगतका जनआन्दोलन र हालैको जेनजी आन्दोलनमा जीवनको आहुति दिने सबै सहिदहरूप्रति भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै शोकसन्तप्त परिवारमा गहिरो समवेदना प्रकट गर्दछु । यस जेनजी आन्दोलनमा घाइते व्यक्तिको शीघ्र स्वास्थ्यलाभको कामना गर्दै आन्दोलनको दौरान सार्वजनिक एवं निजी सम्पत्ति र औद्योगिक तथा व्यापारिक प्रतिष्ठानमा हुन गएको अकल्पनीय र अपूरणीय क्षतिप्रति गहिरो दुःख व्यक्त गर्दछु ।
संविधानका अक्षरहरू स्थिर हुन सक्लान् तर यसको भावना र प्राण सधैँ जीवन्त हुन्छ । समयसँगै नागरिकका आवश्यकता र आकाङ्क्षा परिवर्तन हुन्छन् । जनताका आकाङ्क्षा र अपेक्षा अनुरूप राज्यसंयन्त्र व्रिmयाशील हुनु पर्छ । कमीकमजोरीमा आत्मालोचना गर्दै निरन्तर सुधारको बाटोमा अघि बढ्नु पर्छ । जनताका भावना र अपेक्षा संविधानका अक्षरभन्दा अझ बढी बहुआयामिक र गतिशील हुन्छन् ।
जनआवाजलाई बेवास्ता गर्न वा अस्वीकार गर्न सकिन्न, सुनुवाइ गर्नु पर्छ । जनआवाजको सुनुवाइ नै लोकतन्त्रको आत्मा हो । यसका लागि आवश्यक पर्ने संस्थागत पुनर्संरचना र कानुनमा परिमार्जन गरी सार्वजनिक सेवा प्रवाह र विकासनिर्माण कार्यलाई चुस्त, प्रभावकारी र जनमुखी बनाउन आवश्यक छ ।
पछिल्लो आन्दोलनले हामीलाई धेरै क्षेत्रमा सुधार गर्न मार्गनिर्देश गरेको छ । युवापुस्ता आफू शासकीय प्रणालीमा सहभागी हुन चाहन्छ । विकसित देशका सफल शासकीय अभ्यासलाई आफ्नो मुलुकमा देख्न चाहन्छ । नीतिगत तहमा आफ्ना विचार प्रतिविम्बित भएको हेर्न चाहन्छ । यसर्थ, संविधान दिवसको यस अवसरमा म यो सरकारले युवा, महिला, बालबालिका, फरक क्षमता भएका व्यक्ति, दलित, आदिवासी जनजाति, मधेशी, थारू, पछाडि परेको वर्ग, समुदाय र सबै पुस्ताको भावना र अपेक्षालाई सम्बोधन गर्न दृढ सङ्कल्पका साथ निरन्तर काम गर्दै जाने विश्वास दिलाउन चाहन्छु ।
हाम्रा अगाडि जेनजी आन्दोलनका क्रममा क्षतिग्रस्त सार्वजनिक संरचनाको पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने एवं व्यावसायिक प्रतिष्ठानमा पुग्न गएको क्षतिबाट देशलाई माथि उठाउनुपर्ने चुनौती छ । विकासको संवाहकका रूपमा रहेको निजी क्षेत्रको मनोबल बढाउनु छ । तोकिएको समयमै निर्वाचन सम्पन्न गर्नु छ । यस सन्दर्भमा, क्षतिको पुनर्निर्माण र विकासको महाअभियानमा सहभागी हुन म सम्पूर्ण युवापुस्ता, राजनीतिक दलहरू, राष्ट्रसेवक कर्मचारीहरू, निजी क्षेत्र, विकास साझेदार र आमनागरिकलाई आह्वान गर्दछु ।
यस अवसरमा म विशेषतः युवापुस्तालाई आह्वान गर्न चाहन्छु कि तपाईंहरू परिवर्तनका वास्तविक वाहक हुनुहुन्छ । तपाईंहरूको साहस, नवप्रवर्तनशील सोच र अटल प्रतिबद्धताले नै नेपाललाई नयाँ उचाइमा पु¥याउने छ । आन्दोलनले उठाएका सवालहरू र सहिदका सपना पूरा गर्न हामीलाई प्राप्त छोटो अवधिमा उपलब्ध स्रोतसाधनको उच्चतम प्रयोग गर्दै गर्नुपर्ने कानुनी, संस्थागत, नीतिगत सुधार गरी जनअपेक्षा अनुसारका काम गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछु । तपाईंहरूको आवाज सुन्ने, आत्मसात् गर्ने र व्यवहारमा उतार्ने कुरामा यो सरकार कटिबद्ध छ ।
शासकीय शैलीप्रति जनताका असङ्ख्य गुनासा, आव्रmोश र असन्तुष्टि छन् । यी असन्तुष्टिलाई एकैचोटि सम्बोधन गर्न कठिन भए तापनि वर्तमान सरकारले आफ्नो स्रोतसाधन र क्षमताले भ्याएसम्म ती समस्याको समाधान गर्न इमानदार प्रयास गर्ने छ । संविधान दिवसको यस अवसरमा म सबैलाई वर्तमान सरकार नागरिकप्रति पूर्ण जवाफदेही रहने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दै नागरिक पनि आफ्ना कर्तव्यप्रति सचेत रहनुहुने छ भन्ने विश्वास व्यक्त गर्दछु ।
२०६२÷६३ सालको ऐतिहासिक जनआन्दोलनको जगमा निर्माण भएको नेपालको वर्तमान संविधानले विश्वलाई ‘नेपाली जनता आफ्नो भाग्य आफैँ कोर्न सक्षम छन्’ भन्ने सन्देश दिएको थियो । अहिले हामीले संविधानमा परिवर्तनभन्दा पनि संविधानको मर्म र भावनाबमोजिमको कर्मको अझ बढी अपेक्षा गरेका छौँ । त्यसका लागि आगामी फागुन २१ गते हुने प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनलाई स्वच्छ, निष्पक्ष, कम खर्चिलो एवं भयरहित वातावरणमा सम्पन्न गरी युवापुस्तालगायत सबै वर्ग, क्षेत्र र समुदायको अपनत्व सिर्जना गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
निर्वाचन एउटा यान्त्रिक प्रक्रिया मात्र होइन, यो आगामी पाँच वर्षका लागि नागरिकहरूको इच्छा, आकाङ्क्षा र विश्वास हस्तान्तरण गर्ने महìवपूर्ण कडी पनि हो । सो अभिभारा पूरा गर्न सबै सरोकारवाला राजनीतिक दल, मतदाता, सरकारी संयन्त्र र आमनागरिकबाट खुला हृदयले सहयोग हुने छ भन्ने मैले विश्वास लिएको छु ।
संविधान दिवसले हामीलाई नयाँ सङ्कल्प गर्न प्रेरित गरोस्, लोकतन्त्र अझ मजबुत होस्, हाम्रो सामाजिक न्याय सुनिश्चित होस्, हाम्रो आर्थिक समृद्धि साझा होस् र हाम्रो राष्ट्र सबै नागरिकको साझा घर बनोस् भन्ने कामना गर्दछु । साथै शासकीय सुधारको माध्यमद्वारा दिगो शान्ति, सुशासन, विकास र समृद्धिको आकाङ्क्षा पूरा गर्न सरकार प्रतिबद्ध रहेको दोहो-याउँदै परिवर्तनका लागि जीवन अर्पण गर्ने सम्पूर्ण सहिदहरू, जेनजी पुस्तालगायत आमनागरिकलाई म हार्दिक धन्यवाद ज्ञापन गर्दछु । अन्त्यमा सम्पूर्ण नेपाली जनतामा संविधान दिवस २०८२ को हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।
(प्रधानमन्त्री सुशीला कार्कीले सैनिक मञ्च टुँडिखेलमा शुक्रबार आयोजित संविधान दिवस तथा राष्ट्रिय दिवसका अवसरमा आयोजित विशेष समारोहमा गर्नुभएको सम्बोधनको सम्पादित अंश ।)
