कविराज घिमिरे
हिले, फागुन १८ गते । धनकुटा नगरपालिका–७ र ८ को सीमास्थित मार्गाथानमा रहेको मार्गाथान कुवा स्थानीयको खानेपानीको मुख्य स्रोतका रूपमा रहेको छ । धेरै वर्षअघिदेखि स्थानीयले प्रयोग गर्दै आएको कुवा पानी घट्दै गएर २०७४ सालमा पूर्ण रूपमा सुक्यो । पानी आउन छाडेपछि ढुङ्गा र सिमेन्ट प्रयोग गरी निर्माण गरिएको कुवा पनि बाटो निर्माणका क्रममा २०७६ सालतिर भत्काइयो तर पानी सुकेको चार वर्षपछि २०७८ सालको बर्खाबाट फेरि यो कुवामा पानी आउन सुरु ग¥यो ।
त्यसयता यो कुवामा निरन्तर पानी आइरहेको छ । अहिले सिमेन्ट प्रयोग नगरी ढुङ्गा प्रयोग गरेर सोही स्थानमा कुवा निर्माण गरिएको छ । कुवाभन्दा केही पर पानी सङ्कलन गरी स्थानीयले प्रयोग गर्दै आएका छन् ।
सोही कुवाभन्दा करिब पाँच सय मिटर पर रहेको नगरपालिकाकै वडा नम्बर ७ स्थित टोड्केको कुवा पनि पानी कम हुँदै गएर २०७१ सालतिर सुक्यो । पानी उम्रिन छाडेपछि त्यहाँ निर्माण गरिएको कुवाको संरचनासमेत भत्काइयो तर तीन वर्षअघिबाट सो स्थानमा फेरि पानी आउन सुरु गरेको छ । त्यस्तै कुवाभन्दा तलका अन्य दुई कुवामा समेत पुनः पानी पलाउन थालेको छ । यी कुवामा पानी सुकेर केही वर्षको अन्तरालमा पलाउन थालेको स्थानीय अर्जुन राई बताउनुहुन्छ ।
राईले भन्नुभयो, “यो १० वर्षको अवधिमा यी क्षेत्रका कुवामा अनौठा घटना भए । यो र आसपासका कुवा २०७० साल आसपास सुकेर २०७५ सालभन्दा पछि पुनः पानी उम्रन थालेको हो ।”
सुकिसकेको मूलमा पानी फेरि पलाउनुको मुख्य कारण पछिल्लो समय पानीको मूल तथा स्रोत संरक्षणमा स्थानीयले देखाएको चासो हो । यी कुवाभन्दा करिब पाँच सय मिटरमाथि डाँडामा पुरानो आहाल रहेको थियो ।
सो आहाल पुरिएसँगै कुवामा समस्या देखिन थालेको थियो तर २०७५ सालमा जलाधार तथा भूसंरक्षण कार्यालयले आहाल भएको स्थानमा स्थानीयको सहयोगमा पोखरी निर्माण गरिदियो । त्यसपछि बिस्तारै तल्लो क्षेत्रका मूलहरू पुनर्जीवित हुन थालेका हुन् । अहिले ती क्षेत्रका अन्य कुवा तथा पानीको मूल संरक्षणमा चासो दिएर काम गरिरहेको वडा नम्बर ८ का वडाध्यक्ष रसबहादुर राई बताउनुहुन्छ ।
विभिन्न कारणले पछिल्लो समय पानीका मूल घट्दो अवस्थामा छन् । मूल सुक्दा स्थानीयले पानीका विभिन्न समस्या झेल्नु परेको छ तर धनकुटाका विभिन्न स्थानमा भने पुराना सुकेका मूलमा पानी बग्न थालेका छन् । त्यस्तै पानी घटेको मूलमा पानी बढ्न थालेको छ । धनकुटाको हिले आसपासका धेरै मूलमा अघिल्ला वर्षको तुलनामा यो वर्ष पानी बढेको छ । पानी तथा मूल संरक्षणका लागि गत वर्ष धनकुटा नगरपालिका–१ मा मात्र केही ठुला पोखरीसहित एक हजार सात सयभन्दा बढी खाडल खनिएका छन् । जसको कारण पानी बढेको वडा नम्बर १ का वडाध्यक्ष ओङ्दा तामाङ बताउनुहुन्छ ।
अहिले जिल्लामा पालिका, पानी तथा वातावरणको क्षेत्रमा काम गर्ने कार्यालय तथा विभिन्न सङ्घ संस्थाले यो क्षेत्रमा काम गरिरहेका छन् । स्थानीय पालिकासहित जलाधार, वन कार्यालय, हुसाडेक, इसिमोड तथा मेटामेटलगायतका संस्था यो अभियानमा लागेका छन् ।
धनकुटा नगरपालिकासँगको सहकार्यमा अन्तर्राष्ट्रिय एकीकृत पर्वतीय विकास केन्द्र (इसिमोड) ले धनकुटाका १ देखि ८ नम्बर वडा र छथर जोरपाटी गाउँपालिकाका २ र ३ नम्बर वडा समेटेर ‘निबुवा–ताङ्खुवा जलाधार व्यवस्थापन योजना’ तयार पारेर काम गरिरहेको धनकुटा नगरपालिकाका आर्थिक विकास अधिकृत तथा जलाधार योजनाका स्रोतव्यक्ति विकास अधिकारीले जानकारी दिनुभयो ।
