एआई : यसरी बुझौँ
अनुहार देखाएर अथवा औँलाले छोएर मोबाइलको ‘लक’ खुलेको त भाइबहिनीले पक्कै देख्नुभएको होला । अनि युट्युबमा बाल भिडियो हेर्दा क्रमैसँग अरू पनि त्यस्तै भिडियो आउने गरेको त याद होला । भाइबहिनीले कहिलै सोच्नुभएको छ, मोबाइलमा हुने म्यापले हामीलाई कसरी ठ्याक्कै भनेकै ठाउँमा पु-याउँछ ? ‘ओके गुगल’ भन्दै कति पटक मोबाइलमा आफूले चाहेको प्रश्न सोधेर आवाजबाटै उत्तर पनि त पाउनुभएको होला । आखिर यो सबै कसरी भइरहेको छ ?
विद्यालयको रङले कस्तो प्रभाव पर्छ ?
बालबालिका पढ्ने, बुझ्ने र ऊर्जाशील बन्ने उमेर बाल्यकाल हो । भनिन्छ, स्कुले विद्यार्थी जीवन । विद्यार्थी जीवन एउटा रमाइलो, उत्साहित र बाल क्रियाकलाप पनि जीवनका लागि स्मरणीय अवस्थाका रूपमा लिइन्छ । यो समय मानिसको जीवन महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । विद्यार्थी जीवनको अध्ययनले मानिसको भविष्यको दिशानिर्देश गरेको हुन्छ ।
स्कूलले गुहार्यो आमालाई
संस्कृतमा श्लोक नै छ, ‘नास्ति विद्या समे चक्षुर्नास्ति मातृ समोगुरू’ अर्थात् संसारमा विद्या जस्तो कुनै नेत्र छैन र आमा जस्तो कोही गुरू हुँदैनन् । आमाको महत्व जीवनका कुन क्षणमा हुँदैन र ? दस महिना गर्भमा राखेर कठिन पीडाले सन्तान पैदा भएदेखि पालनपोषण गर्न, हुर्काउन र उचित शिक्षा एवं संस्कारमा अभिभावक, त्यसमा पनि आमाको अहं भूमिका हुन्छ ।
आमा (कविता)
तिमीले दिएको माया ममताको छायाँ सम्झने छु सदा तिमीले दिएको माया,
आत्म विश्वास नै सफलता
होचो कद, सानो र पातलो शरीर झट्ट हेर्दा उहाँलाई कसैले पनि हिमाल आरोही भनेर विश्वास नै गर्दैनन् । धेरै ठाउँमा उहाँले फोटो देखाएपछि मात्र मान्छेहरू अचम्म मान्छन् । यति सानो मान्छेले पनि सगरमाथा चढ्न सक्छन ? पत्यार नै मान्दैनन् । मुना मासिकसँग कुराकानीको क्रममा सफल हिमाल आरोही पूर्णिमा श्रेष्ठले भन्नुभयो, “हट्टाकट्टा देखिने बलियो खाइलाग्दो शरीर हुनेले मात्र सगरमाथा चढ्न सक्छन् भन्ने मान्छेहरूको बुझाइ हुने रहेछ तर होइन । हिमाल चढ्न होस् या कुनै पनि काम गर्न शारीरिक बनावटले होइन, बलियो आत्मविश्वास र इच्छाशक्तिले मात्र सफल हुन सकिन्छ भन्ने कुराको पूर्णिमा श्रेष्ठ उदाहरण नै हुनुहुन्छ । आफूभित्र केही गर्छु भन्ने आत्मविश्वास भए संसारमा कुनै पनि कुरा असम्भव हुँदैन ।” आठ हजार मिटर उचाइका आधा दर्जन हिमालको सफल आरोहण गरिसक्नुभएकी सगरमाथा आरोही पूर्णिमासँग धेरै सफल अनुभव छन् ।
शिक्षाको महत्त्व (निबन्ध)
‘शिक्षा’ भन्ने बित्तिकै स्कुल, क्याम्पस आदिमा र घरमै पनि नियमित रूपले अध्ययन गर्ने–गराउने वा पढेको बन्दोबस्त मिलाउने काम भन्ने बुझिन्छ । सिकेर, पढेर, सुनेर वा अन्य कुनै पनि प्रकारले ग्रहण गरिने सैद्धान्तिक तथा व्यावहारिक विषयको बोध वा ज्ञान पनि शिक्षा नै हो । ‘शिक्षाको महत्त्व’ भनेको कुनै विषयमा सिकेर पोख्त हुने इच्छा वा चाहनाको महत्त्व हो । शिक्षा मानव जातिको तेस्रो चम्किलो आँखा भएकोले आजको युगमा यसको निकै ठूलो महत्त्व रहेको छ । शिक्षाबिना मानिस ज्ञानले अन्धो नै हुन्छ । शिक्षा आजका मान्छेको एक महत्त्वपूर्ण गहन नै भएकोले यसको महत्त्व निकै ठूलो छ ।
बुलिङ भनेको के हो ?
प्रिय भाइबहिनीहरू, ‘बुलिङ’ अर्थात् बदमासी भनेको के हो, के तपाईंहरूलाई थाहा छ ? स–साना भाइबहिनीदेखि किशोरकिशोरीले गर्ने त्यस्तो प्रकारको व्यवहार जसमा उनीहरूले आफ्नो साथीभाइ, दिदीबहिनी र कहिलेकाहीँ त आफ्नै गुरु तथा गुरुआमाहरू तथा जो कोहीलाई मनमा बिझ्याउनेगरी गर्ने व्यवहारलाई बुलिङ (Bullying) अर्थात् बदमासी भन्ने गरिन्छ । जो कसैलाई मर्का पर्नेगरी कुनै त्यस्तो व्यवहार गर्ने र उक्त व्यवहारको प्रतिक्रिया हेरेर आफूले आन्नद लिने जे जति कार्य पर्दछन् ती सबै समस्यामूलक व्यवहारलाई नै ‘बुलिङ’ भनिन्छ । तपाईंहरूको मनको साथी मुनाको यस अङ्कमा यसै विषयमा केही कुरा गरौँ है त :
मौरीबाट सिक्ने की?
भाइबहिनीहरू तिमीहरू सबैले खाएकै छौ होला महको स्वाद कति गुलियो, स्वादिलो अनि मीठो हुन्छ । यति मीठो मह बनाउने मौरी कति सानो हुन्छ । उनीहरूले समूहमा मिलेर बराबरी काम गर्छन् । नजिकै फुलेको फूलको रस चुसेर जम्मा गर्दै गर्दै धेरै मह आफ्नो घार अर्थात् उनीहरू बस्ने घरमा सङ्कलन गर्छन् । उनीहरू आफू पनि खाँदैनन् । यसका लागि उनीहरू फूलको रस लिन टाढा टाढा पनि पुग्छन् ।
लोकप्रियस्थल ‘सदर चिडियाखाना’
भाईबहिनीहरु तपाईहरुलाई घुम्न कत्तिको मनपर्छ रु घुम्न जाने ठाउँमध्य तपाईहरुको पहिलो रोजाईमा पक्कै चिडियाखाना नै पर्छ होला । हामी मानिसहरुको बस्ने घर भनेजस्तै चिडियाखानालाई जनावरहरुको घर भन्न सकिन्छ । सदर चिडियाखाना (सेन्ट्रर जू) नेपालको सबै भन्दा पुरानो चिडियाखाना हो । यो बालबालिकाले अत्यन्तै मन पराउने गन्तव्य हो । जुन ललितपुर जिल्लाको जाउलाखेलमा अवस्थित छ । जाउलाखेल, लगनखेल जाने सार्वजनिक सवारीसाधनमा चढेर सजिलै चिडियाखाना पुग्न सकिन्छ ।
परिवार नै आत्मीयताको पहिलो पाठशाला
हर कोही मान्छे जति सुुखी, निरोगी बन्ने चाहना राख्छ त्यसरी नै सबैको प्रिय पनि बन्न चाहन्छ उ । आत्मीय सम्बन्धले नै उ सबैको प्रिय पात्र बन्ने हो । अनि सबैसँगको निकटता र त्यही आत्मीय सम्बन्धले परिवार एवं आफन्तजनलगायत सबैसँगको व्यवहारमा मिठास पनि ल्याउँछ । त्यस किसिमको बानी–व्यवहार भएमा कुुनै पनि व्यक्तिमा स्वतस्फूूर्त रूपमा खुुसी जागरित हुुन्छ र त्यस प्रकारको बानी–व्यवहारले हर कोही व्यक्तिलाई सधैँ प्रफुल्ल बनाउँछ । यस्तो खुुसीपूूर्ण जीवनयापनले नै व्यक्तिको जीवनमा खुुसियाली छाउँछ अनि उ प्रायजसो प्रसन्न हुुन्छ । यसो भएमा मानिस ठूल्ठूूला काम सम्पन्न गर्न पनि उसलाई सहज हुुने र यसबाट नै मानिस स्वयंलाई आफ्नो जीवनकालमा सधँै खुुसी र निरोगी बन्न पनि सघाउ पुुग्छ । यसका लागि सुुरुदेखि नै स्वयंको असल व्यवहार र कर्म सधैँ अपेक्षित रहन्छ । त्यसैले भाइबहिनीहरू, यस्तो व्यक्तित्वको विकास गर्न पहिलो पाठशाला आफ्नै परिवार भएकोले यहीँबाट नै आफ्नो व्यवहार र असल कर्मलाई आत्मसात् गर्दै जानुुपर्छ है त ।
गुरू सम्मानको पर्व गुरूपूर्णिमा
असार शुक्ल पूर्णिमालाई गुरुपूर्णिमा भनिन्छ । यस दिन गुरुपूजा तथा व्यास जयन्ती मनाइने गरिन्छ । भानु जयन्तीसमेत एकै दिन परेकाले यस वर्षको गुरुपूर्णिमा थप विशेष हुन पुगेको छ । यस पर्वमा गुरुहरूको विशेष सम्मान गरिन्छ, गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ, जुन कुरामा भाइबहिनीहरू पनि परिचित नै हुनुपर्छ तर गुरु भनेका को हुन्, के गर्छन् र किन उनीहरूको सम्मान गरिन्छ वा गर्न लगाइएको छ भन्ने कुरा भने सबैलाई थाहा नहुन सक्छ । त्यसैले भाइबहिनीहरू यहाँ यसैबारे जानकारी दिने प्रयास गरिएको छ ।
भानुभक्तको महिमा
भानुभक्त आचार्य हाम्रा राष्ट्रिय विभूति एवं आदिकवि हुन् । उनैले हाम्रो नेपाली भाषा, साहित्यमा नेपालीपनले भिजेका सरल र सरस कविता दिए । उनले लेखेको महाकाव्य रामायण पनि उस्तै सरल र सरस छ । उनले लेखेको रामायणलाई भानुभक्तीय रामायण भनिन्छ । संस्कृतमा लेखिएको वाल्मीकि रामायणलाई नेपाली शैलीमा अनुवाद गरेर भानुभक्तीय रामायण आएको हो । उनले यसलाई प्रभावशाली ढङ्गले मौलिक रूपमा प्रस्तुत गरे । आदिकवि भानुभक्तसँग हामी सबै नेपालीको आत्मीयता गाँसिएको छ ।
महत्त्व गुरुपूर्णिमाको
‘गुरुब्रह्मा गुरुविष्णु गुरुदेवो महेश्वर ! गुरुसाक्षात परबह्मातस्मै श्री गुरवे नम !!’ यो सृष्टिका रचनाकार (ब्रह्मा) पनि गुरु, सञ्चालनकर्ता (विष्णु) पनि गुरु, संहारकर्ता (महेश्वर) पनि गुरु नै हुन् । गुरु नै त्यो परमतत्त्व हुन् जसबाट यो जगत् सञ्चालित छ । त्यस्ता सद्गुरुदेवलाई मेरो सादर प्रणाम छ । यसरी मानवलाई यो सृष्टिको अस्तित्व, सञ्चालन प्रक्रिया र जीवनको सार्थकताबारे ज्ञान प्रदान गर्ने गुरु नै परब्रह्मका रूपमा मानिएको छ ।
असारको रमाइलो (बालकविता)
असारको बेलामा हाम्रो खेत खलामा आली बाउसे गरेर धान रोप्ने हिलोमा ।
परीक्षाको नम्बर
विमर्श कक्षा ५ मा पढ्छन् । पढ्नमा खासै अब्बल नभए पनि उनले सबै कुरा जानेका छन् । घरमा आमाबुवालाई सघाउन उनलाई निक्कै मन पर्दछ । कसैसँग झगडा गर्ने उनको बानी पनि छैन । विमर्श कक्षामा सबैको प्रिय छन् । सधैँ उज्यालो अनुहार लगाएर विद्यालयबाट आउने विमर्शको अनुहार भने आज केही मलिन र पिर परेको जस्तो देखिन्थ्यो । सधैँ साथीसँग गफ गर्दै विद्यालयबाट आउने ऊ, आज भने एक्लै फर्किएको थियो । अँध्यारो अनुहार लगाउँदै छोरो एक्लै आएको देखेर उसका बाबु सन्तोष आश्चर्यमा पर्छन् । बिहान रमाउँदै गएको छोराको अनुहार बिग्रिएका कारण जान्न उनलाई मन लाग्छ । “आज मेरो छोराको उज्यालो अनुहार किन यसरी अँध्यारो भएको होला ?” बाबुको कुरालाई उसले सुने नसुनेझै गरेर जवाफ फर्काउँदैन