मासु भोज (कथा)
महेश आफ्नो दाजुको अन्तिम संस्कार गरेर घाटबाट भर्खरै फर्केका थिए । उनी अत्यन्त शोकमा थिए । उनले प्यारो अभिभावक मात्र नगुमाएर आफ्नो पुर्खौली सम्पत्तिको रेखदेख गरिरहेका दाजु गुमाएको थिए । उनलाई सरसहयोग र सरसल्लाह दिन फुकिंज भनिने १३ दिने दाजुभाइ भेला भइरहेका थिए । उनी आफ्नो मूल घर करिब १० वर्षपछि आएका थिए, केवल दाजुको छोरा नभएकाले आफैँले दागबत्ती दिनुपर्ने बाध्यताले गर्दा । यसअघि उनी धेरै वर्षअघि मुमाको अन्तिम संस्कार ग
खबर हराएको चिठी (कविता)
खबर हराएको चिठी जस्तै प्रत्येक रात अनिँदो सिरानी जस्तै उदास र उदास समयको कठघरामा
लौरो (कविता)
विश्वासहरू सङ्कुचित छन् मान्छेहरू विश्वास गर्दैनन् लौरोका आदिम लौराहरू ज्ञानेन्द्रीयहरू भौतिकतामा बाँधिएका छन् भौतिक ज्ञानेन्द्रीयहरूले थाहा पाउदैनन्
लडाकु प्रबल राना
इतिहासका पानाहरू पल्टाएर हेर्दा कैयौँ नेपाली सपुतले रगत पसिना बगाएर देशको सेवा गरेको पाइन्छ । उनीहरूको योगदानको जति गाथा गाए पनि पुग्दैन । यस्तै वीरहरूमध्ये एक हुन्, सरदार प्रबल राना मगर । उनी एकबहादुर सैन्य व्यक्तित्व थिए । उनी बहादुर शाहको नायबी र गीर्वाणयुद्धविक्रम शाहको समयमा एक महत्वपूर्ण योद्धाका रूपमा विभिन्न मोर्चामा सक्रिय पाएको इतिहास पाइन्छ । नेपाल राज्य विस्तारका क्रममा जुम्ला कब्जा गर्न जाँदा सरदार प्रबल राना शिवनारायण खत्रीका साथ सक्रिय थिए । यो अभियानमा पहाडको बाटोबाट जाँदा जाजरकोट, विलासपुर, दुल्लुका रियासतले छेक्ने सम्भावना थियो । त्यसैले उनीहरूले हिमाली क्षेत्रको विकट बाटो पक्रेर दुई कम्पनी सैनिक जुम्ला उतारेका थिए । तिव्रीकोटमा यिनीहरू केही दिन अडिँदा जु
धार्मिक स्थल इच्छाकामना
एक पटक पुग्नैपर्ने धार्मिक एवं प्राकृतिक पर्यटनस्थल हो– इच्छाकामना मन्दिर । चितवन जिल्लाको इच्छाकामना गाउँपालिका–२, चिसोपानीस्थित इच्छाकामना मन्दिर एकदम आकर्षक एवं सुन्दर देखिन्छ । यहाँ धार्मिक पर्यटनका साथै प्राकृतिक सौन्दर्य अवलोकनका लागि पनि निकै राम्रो स्थल रहेको छ । धेरै अग्लो स्थानमा र
फेरियो डाँडापारि
बत्तीमुनिको अँध्यारो भने जस्तै सङ्घीय राजधानीबाट १३० किलोमिटर र प्रदेश राजधानीबाट ५० किलोमिटरको दुरीमा रहेको डाँडापारि विकटभित्रको विकट गाउँबाट क्रमशः सुगम गाउँमा रूपान्तरण हुँदै छ । त्यहाँ सञ्चालित सडक आयोजना समयमै सम्पन्न भए भने अबको केही वर्षपछि दुर्गममा गनिएका गाउँबस्ती सुगम बन्दै जाने छन् ।
सहरी सभ्यता र विकास
विश्वको सर्वशक्तिमान मुलुक संयुक्त राज्य अमेरिकाको आर्थिक राजधानी न्युयोर्क विकास, समृद्धि, खुलापन र आर्थिक उपार्जनका हिसाबले संसारभरका मानिसका लागि आकर्षक मानिन्छ । यहाँको विकास, वैभव, नियम कानुनको पालना तथा मानव मात्रका लागि आवश्यक पूर्वाधारहरूको निर्माणले विकासको परिभाषालाई राम्ररी उजागर गरेको छ । आफूलाई ‘सम्राट् राज्य’ (दी इम्पायर स्टेट) मान्ने न्युयोर्कका अनेक सहरको आआफ्नै विशेषता छ । न्युयोर्क सिटी, म्यानहटन, क्विन्स जस्ता सहरहरू यहाँको प्रमुख आर्थिक–व्यापारिक थलो मानिन्छ । भौतिक सुविधाले चरम चुलीमा पुगेको न्युयोर्कले प्राकृतिक सुविधालाई पनि उत्तिकै प्राथमिकता दिएको छ । यसको उदाहरणका रूपमा सहरका विभिन्न भागमा बनेका विशाल पार्कलाई लिन सकिन्छ । सहरी सभ्यता र विकास भनेको ठुला ठुला महल र सडक मात्र होइन भन्ने यहाँ प्रमाणित गरिएको छ ।
गण्डकी प्रदेशका धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलहरु
प्राकृतिक, सांस्कृतिक, पर्यटकीय तथा साहसिक पर्यटनका हिसाबले महत्त्वपूर्ण गण्डकी प्रदेश हो । प्रदेशभित्रका ११ जिल्ला आआफ्नै विशेषता र फरक फरक पहिचान बोकेका छन् । मौलिक कला, संस्कृतिले भरिपूर्ण प्रदेशका ऐतिहासिक सम्पदाहरू यहाँका अमूल्य गहना हुन् । नेपालमा घुमफिरको संस्कृतिले व्यापकता पाउँदै गएको छ । यसरी घुम्नेहरूको समूहको ठुलो सङ्ख्या गण्डकी प्रदेशका विभिन्न पर्यटकीय तथा धार्मिक स्थलको अवलोकनका लागि पुग्ने गरेका छन् । गण्डकी प्रदेशको राजधानीसमेत रहेको पोखरा गत महिना मात्र नेपालको पर्यटकीय राजधानी घोषणा गरियो । गण्डकी प्रदेशलाई मुलुककै पर्यटकीय केन्द्र
पिरतीको रङ (कविता)
सोहोरेर सारा फूलका रङहरू झारेर सारा ताराका आभाहरू र ओरालेर आकाशबाट इन्द्रेणी तिम्रै मुहारमा राखिदिउँ कि !
सुत्केरी भएकी छिन् तन्नेरी घाम (कविता)
कछुवाहरू पिठ्यूँमा घर बोकेर घिस्रीपिस्री लम्किरहेका छन् भूगोलभरि रातले आफ्नै गर्भबाट ढिकी, जाँतो र ख्याकहरू जन्माइरहेका छन् सही र गलतको लेखाजोखा राख्न नसकेर
भिक्षु र प्रेम (कथा)
तथागत बुद्धको जीवनकालको कुरा हो । एकदिन भिक्षु आनन्द भिक्षाटन गर्दै जाँदा तिर्खा लागेर पानी खान पाउने आसले यताउता हेर्दै थिए । उनले एउटी युवती इनारमा पानी तानिरहेकी देखेछन् । भिक्षु आनन्द त्यही गएर युवतीलाई आफू तिर्खाएको बताउँदै पानी दिन आग्रह गर्छन् । युवतीले फर्केर हेर्दा एक जना सुन्दर, शान्त भिक्षु आफ्नो अगाडि उभिरहेको देखेर लजालु आँखाले मुस्कुराउँदै पानी खुवाउने सङ्केत गर्दै टाउको हल्लाउँछिन् । त्यो बेला भिक्षु अन्जुली थापेर पानी खान तयार हुन्छन् भने युवती घैँटो उचालेर पानी खुवाउन ठिक्क पर्छिन् तर एक्कासि युवती झस्किएर भन्न थाल्छिन्, “म पानी खुवाउन सक्दिनँ ।” भिक्षु सोध्छन्, “किन ?” युवती भन्छिन्, “म तल्लो जातको मान्छे, मैले छोएको पानी तपार्इंहरू खानु हुँदैन ।” भिक्षु भन्छन्, “मैले पानी मागेको हो, जात सोधेको होइन ।
सङ्घर्ष र सफलताको कथा
बेलायतको लिड्स विश्वविद्यालयमा प्राध्यापन गर्दै आउनुभएका अन्तर्राष्ट्रिय कानुनविद् सूर्य सुवेदीको सङ्घर्ष र सफलताका बारेमा लेखिएको पुस्तक महाविद्यावारिधिदेखि नोबेल शान्ति पुरस्कार मनोनयनसम्म सार्वजनिक भएको छ । लमजुङको विकट गाउँ खुदीदेखि अक्सफोर्डसम्मको सङ्घर्ष यात्रालाई पुस्तकमा सविस्तार उल्लेख गरिएको छ ।
प्रवासमा नेपाली साहित्य
साहित्यिक चेतको व्यक्ति जहाँ रहे पनि नेपाली मनले नेपाल र नेपालीको विषय राष्ट्रियता र संस्कृतिको विषयमा सोच्छ, लेख्न थाल्छ र बोल्न थाल्छ । अहिले लाखौँ नेपाली नेपालबाहिर फैलिएर नेपाली भाषा, संस्कृति र साहित्यमार्फत नेपाली मौलिकता विस्तार गरिरहेका छन् । कर्मभूमि बदलिए पनि मन र राष्ट्रियता बदलिँदैन । नेपाली डायस्पोराबाट सामान्य वा डायस्पोरिक चेतनासहितको साहित्य विस्तार हुँदै आएको छ । त्यसैले प्रवासी कला साहित्यलाई उपयोग गर्ने विषयले राष्ट्रिय कार्यसूची पाएको छ । प्रवासमा नेपालीको जनसङ्ख्या वृद्धिसँगै साहित्यिक गतिविधि व्यापक रूपमा बढेका छन् । यससम्बन्धी संस्थाहरू जन्मने क्रम पनि अकासिएको छ ।
स्मरणीय पञ्चकोट यात्रा
प्राकृतिक, धार्मिक तथा पर्यटकीय आकर्षणको केन्द्र रहेको बागलुङ जिल्लाको पञ्चकोटमा ‘अनन्तश्री ब्रह्माण्डीय महायज्ञ’ भइरहेको थियो र महायज्ञकै विशेष अनुष्ठानका रूपमा हुन लागेको थियो– ‘भाषा, साहित्य र संस्कृति संरक्षण सम्मेलन ।’ उक्त सम्मेलनमा सहभागी हुन काठमाडौँबाट साहित्यकारको एक टोली प्रस्थान गर्दै थियो । साहित्यिक पत्रकार सङ्घका सभापति राधेश्याम लेकाली संयोजक रहेको उक्त भ्रमण टोलीको सदस्यका रूपमा सौभाग्यवश म पनि सामेल थिएँ ।
दोलखाको बुग्देउ जात्रा
दोलखामा मनाइने रातो मत्स्येन्द्रनाथको जात्रालाई स्थानीय बासिन्दाले बुग्देउ जात्रा भन्छन् । ललितपुरमा मनाइने रातो मत्स्येन्द्रनाथको जात्रालाई काठमाडौँ उपत्यकाका बासिन्दा (नेवार समुदाय) ले बुगंद्यो जात्रा भन्ने गर्छन् । नेपालमा सबभन्दा लामो समयसम्म चल्ने जात्रामध्ये रातो मत्स्येन्द्रनाथको जात्रा पनि एक हो । रातो मत्स्येन्द्रनाथको जात्रा ललितपुर र दोलखामा मात्र मनाइन्छ । यो जात्रा कसरी नेपालमा चल्यो भन्ने सन्दर्भमा एउटा पुरानो जनश्रुति प्रचलनमा सुन्न पाइन्छ । जनश्रुति अनुसार करिब १४०० वर्षअघि नेपालका लिच्छवि राजा नरेन्द्रदेवको पालामा लामो समयसम्म वर्षा नभएर खडेरी परी हाहाकार भएको थियो । किन यस्तो भयो भनी ज्योतिषीलाई देखाउँदा गोरखनाथ बाबा भिक्षाटन गर्दै आउँदा कसैले पनि भिक्षा नदिएको हुनाले गोरखनाथ रिसाएर यहाँका सम्पूर्ण नागलाई आफ्नो वशमा पारी आफ्नो आसन बनाएर ध्यानमा बसेका रहेछन् ।
रैथाने सङ्गीतका सारथि
मौलिक गीत/सङ्गीतमा छुट्टै मिठास छ । घण्टौँ घोत्लिएर सबैलाई मन्त्रमुग्ध बनाउन खपिस हुनुहुन्छ नारदमणि हार्तम्छाली । भित्री मनमा मौलिक बाजा संरक्षणको हुटहुटी छ । कलाका सबैजसो विधामा उत्तिकै रमाएका भेटिनुहुन्छ हार्तम्छाली । सङ्गीतले भूगोल चिनाउनु पर्छ भन्नेमा उहाँ विश्वास गर्नुहुन्छ । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति हार्तम्छाली विभिन्न प्रतिभाका धनी हुनुहुन्छ । मूर्तिकारका रूपमा पहिचान बनाउनुभएका उहाँले ललितकला क्याम्पसबाट कलामा स्नातक र त्रिविबाट समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्नुभएको छ ।
सलहेस गाथा
लहान नगरपालिकास्थित सलहेस फूलबारीमा वैशाख १ गते आजको दिन भव्य मेला लाग्छ । मेला भर्न नेपालबाहेक छिमेकी भारतका विहार, उत्तरप्रदेश र पश्चिम बङ्गाल राज्यका विभिन्न स्थानबाट धार्मिक पर्यटक परापूर्वकालदेखि आउने गरेका छन् । मधेश प्रदेशको प्रचुर सम्भावना बोकेको धार्मिक पर्यटकीय स्थल सलहेस फूलबारी हाल सिराहा नगरपालिकाको महिसोथा, लहान नगरपालिका–१८ मा रहेको पकडियागढ र लहान नपा–२४ मा रहेको मानिक दह सलहे
लेखान्तर (कथा)
रत्न दाइ गरिब थिए तर खुसी नै थिए । वास्तवमा मानिस गरिबीले दुःखी हुने होइन । दुःखी हुने कारक अरू अनेकौँ छन् । खानै नपाएर कुन चाहिँ जनावर मरेको छ र पृथ्वीमा ! रत्न दाइका तीन छोरा स्कुल पढ्दैथे । तामाका मुना जस्ता सलक्क हुर्कंदै गरेका । रत्ना भाउजू बिहान बेलुकी गाईलाई घाँस काट्थिन् । उनीहरू लगभग दिनको दुई पाथी दुध बेच्थे । त्यो भेगका प्रायः घरमा सबैले दुध बेच्छन् ।
हर्षको वर्ष बनेर आओस् नयाँ वर्ष
शिशिरको कठ्याङ्ग्रिँदो तुसारो खेपेर बाँचेकाहरूका लागि वसन्तको लाली बनेर आओस् नयाँ वर्ष अहङ्कारको पहाड चढेर पश्चात्तापको ओरालो झर्नेहरूका लागि
फेरि अर्को नववर्ष (कविता)
वर्षहरू हिँडेर समयका सडक/गोरेटोहरूमा माइलखुट्टीहरू गाडिँदै/थपिँदै आगमन फेरि एक अर्को नववर्षको
‘चिठीपत्र’ माथि एक दृष्टि
नेपाली साहित्यमा आख्यान र निबन्धको फाँटमा सुपरिचित डा. तुलसी भट्टराई एक अविश्रान्त स्रष्टा र कर्मठ राजनीतिक व्यक्तित्वको नाम हो । ऊ पनि त मान्छे हो उपन्यासबाट साहित्य जगत्मा सादृश्य प्रवेश गरेका डा. भट्टराईका दर्जनौँ साहित्यिक कृति, विभिन्न पत्रपत्रिकामा सयौँ फुटकर रचना र समीक्षा प्रकाशित छन् । साहित्यिक पत्रकार पनि रहेका भट्टराईको सम्पादनमा विभिन्न पुस्तकका साथै राजनीतिक तथा साहित्यिक पत्रपत्रिका पनि प्रकाशित छन् । हिन्दीका केही कृतिलाई नेपालीमा रूपान्तर ग
अन्तर्मनको आँधी
आँधीले सारा उडाएर लग्यो । मनको बेचैनी आँधीको मध्यभागमा पसेको भुमरी जस्तै बेप्रवाह घुमिरहेको छ । आँखाअगाडि बसिरहेको दृश्य क्षणभरमा परिवर्तन भयो । खरले छाएका गोठहरू नाङ्गा देखिए । विद्यालय र केही कहलिएका धनीको टिनको छानो धुवाँको पिरो राग खेप्न छोडेर खरबारीमा पुगेर विश्राम गरे । बाँसको झ्याङमा बसिरहेका चराहरू अलप भए । निहुरिएर शोभा प्रकट गर्ने बाँस पड्किएर भाटामा रूपान्तरण भएर भुइँमा थुप्रिए । धरामा रहेको धुलो र आकाशमा देखिएको कालो बादल नदीको वेगले कटान गरेको बगर जस्तै सफा देखिए । आँधीको वेगमा रमाइरहेका धुलोका कण, रुखका पात, ढोड, पराल र प्लास्टिकका झोलाहरू आफ्नो नृत्य सकेर शान्त देखिए । केही फुर्फुर गर्दै छन् अझै पनि उद्वेलित भएर, मेरो मनको बेचैनी जस्तै ।
जुडशीतल पर्व
हरेक धर्म, सम्प्रदाय र समुदायमा मनाइने चाडपर्वको आआफ्नै विशेषता हुन्छ । हरेक चाडपर्वको सामाजिक, धार्मिक, सांस्कृतिक महत्व हुन्छ । चाडपर्व पारिवारिक र सामाजिक सम्बन्धलाई बलियो पार्ने तथा नवीकरण गर्ने अर्को सेतु पनि हो । चाडपर्वको महत्वलाई मानव स्वास्थ्यका दृष्टिले पनि हेर्न सकिन्छ ।
उक्लिँदै चलचित्र बजार
कतिपय सरोकारवालाले पछिल्लो समय नेपाली चलचित्रको बजार खस्कँदो अवस्थामा रहेको बताइरहेका छन् । नेपाली चलचित्रले राम्रो व्यापार गर्न सकिरहेको छैन । अधिकांश चलचित्रले निर्माणकर्तालाई प्रतिफल दिन सकिरहेका छैनन् । २०८० सालको चलचित्रको बजार पनि विगतको जस्तै भएको छ । यस वर्ष प्रदर्शनमा आएका धेरै जसो चलचित्रको व्यापार ‘टायँ टायँ फिस’ भए । २०८० साल वैशाख १ गते चलचित्र ‘जारी’ प्रदर्शन भएको थियो । यस चलचित्रले राम्रो व्यापार गरेको र व्यापारका हिसाबले सफल भएको जानकारहरू बताउँछन् ।
रमणीय हाँडीकोट
रमणीय हाँडीकोट टापु । बागलुङ जिल्लाको जैमिनी नगरपालिका–१० मा सोलीघोप्टे आकारमा चुलिएको छ । टापु समुद्री सतहदेखि दुई हजार १९५ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ । यसलाई बागलुङ जिल्लाको तेस्रो उच्च शिखर मानिन्छ । प्रकृतिको अनुपम सिर्जना । हाँडीकोट टापुको पूर्वतिर कालीगण्डकी अविरल आफ्नो प्रवाहमा सुसाइरहेछ । दक्षिण फर्केर हेर्दा सुदूर क्षितिजसम्म पर्वतमालाको सुन्दर प्राकृतिक कला देखिन्छ । सुन्दर र बसूँ बसूँ लाग्ने अग्लो टापु ।
