कलम मेरो साथी (कविता)
साना साना हातले कलम समाउने, पढ्न लेख्न पाउँदा मन रमाउने । स्कुलमा साथीभाइ खेली हाँसेको,
मखन चोर कृष्ण (कविता)
बाँसुरीको धुनले सबलाई आनन्द दिलाउँछ । चकचक गरी गोकुलमा खुसियाली ल्याउँछ ।। राति हुँदा जन्मेकोले कृष्ण हुन्छ काले । उसको कथा सुनाउँदै भन्नुहुन्छ बाले ।।
कम्प्युटरको सुरक्षा कसरी गर्ने ?
भाइबहिनीहरू, अहिले पनि विद्यालयको कम्प्युटर ल्याब (कोठा) मा जाँदा जुत्ता खोल्नु पर्छ होला, हैन ? कम्प्युटर ल्याबमा जुत्ता लगाएर जाँदैमा के होला भन्ने मनमा लाग्न सक्ला । कम्प्युटर ल्याबमा जुत्ता लगाएर गयौँ भने जुत्तासँगै धुलो र अन्य फोहोर प्रवेश गर्न सक्छन् । कम्प्युटर ल्याबभित्र फोहोर जान नपाओस् भनेर बाहिर जुत्ता खोल्ने गरिएको हो । कम्प्युटर ल्याबमा जुत्ता लगाएर गयो भने भाइरस सर्छ भन्ने कुरा सरासर गलत हो । त्यसैले कम्प्युटर ल्याबमा धुलो नहोस् भनेर
नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय पुग्दा
काठमाडौँमा धेरै वटा सङ्ग्रहालय छन् । तीमध्ये नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय पनि चर्चित छ । त्यहाँ दैनिक सयौँ मानिस अवलोकनका लागि पुग्ने गरेका छन् । हाम्रो विद्यालयले कक्षा ५ का विद्यार्थीलाई नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालयमा लैजाने निर्णय ग¥यो । विद्यालयको निर्णयबाट हामी खुसी भयौँ । शैक्षिक भ्रमणका लागि भनेर गत २०८० साल मङ्सिर २८ गते नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालयमा हामीलाई लगिएको थियो । शैक्षिक भ्रमणमा लैजाने दिन हामी सबै जना विद्यालयमा जम्मा भएका थियौँ । हाम्रो टोलीमा ३३ जना थियौँ ।
संसार देख्ने आशा (बालकथा)
“सर, तपाईं हाम्रो किताबको लेखक हो ?” एउटा बालकले मेरो हात समाएर सोधे । “किन सोध्नुभयो बाबु ? हो म लेखक त हुँ तर तपाईं कुन कक्षामा पढ्नु हुन्छ ?” उनले मेरो उत्तर दिएनन्, केबल आँखा झिमझिम पारिरहे । मैले नियालेर हेरेँ, उनी दृष्टिविहीन रहेछन् । मैले फेरि सोधेँ, “किन बाबु, के सोध्न मन छ, भन्नुहोस् न । म लेखक नै हुँ । मलाई जे सोधे पनि हुन्छ । म तपाईं जस्तै बालबालिकाका लागि लेख्ने लेखक हुँ ।” “मेरो साथीले भन्थ्यो लेखकहरूले मात्र हाम्रा कुरा बुझ्छन् । अरू कसैले हाम्रा कुरा बुझ्दैनन्” उनले आफ्नै लबजमा कुरा सुनाए । उनले एक वाक्य मात्र बोले तर उनको यस कुराले मलाई केही भावुक बनायो । म उनका छेउमा बसेँ । मसँग झोलामा केही दाना लिची थिएँ । उनलाई पनि दिएँ । मैले पनि खाएँ । हामी कुरा गर्न थाल्यौँ ।
गणितलाई सजिलो बनाउने उपाय
प्यारा भाइबहिनीहरू, तपाईंहरू आवश्यक परेको सामान किन्न पसल जाने गर्नुभएको छ होला, हैन त ? पक्कै पनि सामान किनेपछि तपाईंहरूले पसलेलाई पैसा दिनुहुन्छ । पसलेले सामानको मूल्य कटाएर बाँकी पैसा फिर्ता दिनु हुन्छ । तपाईंले फिर्ता आएको पैसा गन्ने गर्नुभएको छ कि छैन ? छ नि है ? यस्ता हिसाब गर्न तपाईंले कसरी सिक्नुभयो ? यी सबै कुरामा गणित प्रयोग भएका छन्, हैन त ? हो, गणित विषय हाम्रो जीवनमा सधैँ प्रयोग हुन्छ । यो व्यावहारिक विषय हो । गणितबिना हाम्रो दैनिकी चल्न पनि मुस्किल हुन्छ । त्यसैले गणित विषयलाई विद्यालय तहदेखि नै राखिएको छ । तपाईंलाई गणित विषय कस्तो लाग्छ ? तपाईं
विद्यालयको असल अभ्यास
विद्यार्थी जीवन निकै रमाइलो हुन्छ । पढाइको परिश्रम सँगसँगै खेलकुदलगायतका अतिरिक्त क्रियाकलाप गर्दा अझ कति रमाइलो हुन्छ है ? सबैलाई आफ्नो विद्यालय निकै सुन्दर लाग्छ । विद्यालयमा हुने गरेका सबै गतिविधि मन पर्छ । कास्कीको भुर्जुङखोलाको माछापुच्छ«े माध्यमिक विद्यालयका कक्षा १० का साथीहरूसँग भेट भयो । उहाँहरू फरक फरक सेक्सनका भए पनि सँगै बसेर विद्यालयका बारेमा कुराकानी गर्ने अवसर मिल्यो । पुस्तकालयमा बसेर रमाइला कुराकानी ग¥यौँ । साथीहरूले सुनाउनुभएका कुरा मोबाइल फोनमा रेकर्ड गरेँ । विद्यालयका असल अभ्यासका बारेमा सबैले
चिटिक्क कक्षाकोठा
मुनाको अघिल्लो अङ्कमा ‘मैले देखेको कक्षाकोठा’ भन्ने लेख प्रकाशित भएको थियो । दार्चुलाको नौगाड गाउँपालिका–५ स्थित नौगडेश्वरी आधारभूत विद्यालयको लेख थियो । कक्षाकोठामा फोहोरको डङ्गुर थियो । कक्षा १ देखि ५ सम्मका विद्यार्थीलाई एउटै कक्षामा राखिएको थियो । शिक्षकहरू पढाउनुको सट्टा गफ गरेर बस्नुभएको थियो । मुनामा लेख छापिएको थाहा पाएपछि विद्यालयका प्रधानाध्यापक चन्द्रराम टमटाले केही फोटो ह्वाट्स एपमा पठाउनुभयो । गत वैशाख २३ गते हामी
डोपिङ एक अभिशाप
खेल क्षेत्रमा आधुनिक डोपिङ अवास्तविक कृत्रिम प्रतिस्पर्धाको पर्याय बन्दै गएको देखिन्छ । यो नतिजामूलकसमेत बन्ने गरेको छ, तथापि कतिपय खेलाडीले पछि जाँचबाट लज्जित हुने र कारबाहीमा समेत परेका छन् । सत्य कुरा के हो भने यसका कारणले असल र प्रतिभाशाली खेलाडीले अर्को खेलाडीसँग होइन डोपिङसँग प्रतिस्पर्धा गर्नु परिरहेको छ । यसैले डोपिङ खेल क्षेत्रका लागि एउटा अभिशाप र ठूलो सङ्कट हो । त्यसमाथि विज्ञानले डोपिङलाई अभेद बनाउँदै लगेको छ ।
ओलम्पिकमा प्रविधिको प्रयोग
अन्तर्राष्ट्रिय खेलको महामञ्च सन् २०२४ को ग्रीष्मकालीन ओलम्पिक नजिकिँदै गर्दा खेलाडीहरू मात्र नभई प्रत्येक पटक दर्शकलाई प्रविधिका नयाँ आविष्कारले ध्यान आकर्षित गर्ने गरेका छन् । ओलम्पिक खेलमा खेलाडीको कार्यकुशलता प्रदर्शन मात्र नभई नतिजाको शुद्धता र दर्शकको अनुभवलाई समेत प्रविधिले अझ यादगार र रोमाञ्चक बनाउँदै आएको छ । अहिले विश्व पेरिस– २०२४ ओलम्पिकको तयारी गर्दै छ ।
नेपालको सहभागिता
प्रत्येक चार वर्षमा आयोजना गरिने ओलम्पिकमा सन् १९६४ देखि नेपालले सहभागिता जनाउँदै आएको छ । अहिलेसम्म भाग लिएका हरेक ओलम्पिकमा नेपालको उपलब्धि सहभागितामा मात्र सीमित छ । ओलम्पिकमा नेपालले अहिलेसम्म पदक जितेको छैन । यस पटक पेरिस ओलम्पिकमा पनि नेपालले सहभागिता जनाउने छ । नेपालले प्रथम पटक सन् १९६४ मा जापानको राजधानी टोकियोमा आयोजना गरिएको १८ औँ ओलम्पिकमा सहभागिता जनाएको थियो । सो ऐतिहासिक सहभागितामा छ जना खेलाडीले दुई खेलमा प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । टोकियो ओलम्पिकमा नेपालका भूपेन्द्रबहादुर केसी र ग
आधुनिक ओलम्पिकको पूर्ववर्ती मच वेनलक खेल
प्राचीन ओलम्पिक खेल मुख्यतया शासक वर्गको युद्ध समाप्तपछिको उत्सव र युद्धको तयारीका सन्दर्भमा हुन्थ्यो । रोमनहरूले बन्द गरिदिएको ओलम्पिकको आधुनिक यात्रा एकै दिनको प्रयासले सम्भव भएको थिएन । यसमा शृङ्खलाबद्ध घटनाक्रम र अनेक व्यक्तिको योगदान रहेको छ । ग्रिसमा प्राचीन ओलम्पिकको जन्म भयो तर ओलम्पिकको आधुनिक यात्रा सुरु गर्नमा युरोपको मुख्य योगदान रहेको छ । विशेष गरी फ्रान्स र इङ्ग्ल्यान्डमा भएका खेल गतिविधिले ओलम्पिकलाई पुनर्जीवित गराएका हुन् । फ्रान्सका पियरे डी कुबर्टिनलाई आधुनिक ओलम्पिकको जन्मदाता मानिएको छ तर उनको एकल प्रयासले मात्र यो सम्भव भएको
विश्वभरि मनाइने ओलम्पिक डे
फ्रान्स सरकारले विश्व सभ्यताको शारीरिक एवं सांस्कृतिक पक्षमाथि विस्तृत अध्ययन गरेर एक प्रतिवेदन पेस गर्न फ्रान्सका उद्योगपति, खेलकुदप्रेमी, भद्र व्यक्ति पियरे डी कुबर्टिन (सन् १८६३–१९३७) लाई मनोनयन गरेको थियो । सन् १८८९ मा पियरे डी कुबर्टिनको अध्ययन प्रतिवेदनले खेलकुद–राष्ट्र–खेलकुदको गरिमालाई धेरै महत्व दियो । त्यसपछि उनले पेरिसको सरबोनेमा आधुनिक शैलीमा प्राचीन ओलम्पिकलाई पुनर्जीवित गर्नु पर्छ भन्दै सन् १८९२ नोभेम्बर २५ मा एक ‘लेक्चर’ दिए । उनका कुरामा उपस्थित सबैले ताली बजाएर समर्थन गरे ।
म्युनिख काण्डका प्रत्यक्षदर्शी
जितबहादुर केसीलाई नेपालको एथलेटिक्स क्षेत्रमा कहिल्यै बिर्सन सकिँदैन । उनले ट्र्याक एन्ड फिल्डमा नेपालका लागि सर्वाधिक ठूलो पदक जितेका छन् । सन् १९७३ मा मनिलामा सम्पन्न एसियन ट्र्याक एन्ड फिल्ड इभेन्ट्समा उनले तेस्रो स्थान प्राप्त गरेका थिए । एसियालीस्तरमा प्राप्त गरेको यो उपलब्धि हालसम्म कसैले पनि तोड्न सकेको छैन । उनी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धामा म्याराथन दौड पूरा गर्ने पहिलो नेपाली खेलाडी पनि हुन् । अझ योभन्दा पनि सन् १९७२ मा जर्मनीको म्युनिखमा आयोजित २० औँ ओलम्पिकमा म्याराथन जित्ने धावकका रूपमा उनलाई हेरिएको थियो । यसबारे अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्था बिबिसीले समाचार नै प्रकाशित ग¥यो तर दुर्भाग्य म्युनिख ओलम्पिकमा भएको दुःखदायी घटना र शारीरिक अवस्थाले उनलाई यो लक्ष्यमा पुग्न दिएन ।
स्पिज, कोमानेसी र फेल्प्स
आधुनिक ओलम्पिकको इतिहासमा हजारौँ खेलाडीले प्रतिस्पर्धा गरेर आफूलाई ओलम्पियन भनाउने सौभाग्य पाएका छन् । यीमध्ये केही खेलाडीको अहिले पनि सम्झना गरिन्छ । यिनीहरूलाई ओलम्पिकका महान् खेलाडीका रूपमा लिइन्छ । जसमध्ये अमेरिकाका पौडी खेलाडीद्वय माइकल फेल्प्स, मार्क स्पिज र रोमानियाकी जिम्न्यास्ट नादिया कोमानेसी पनि हुन् ।
पेशेवर बनेको ओलम्पिक !
पियरे डी कुबर्टिनले आधुनिक ओलम्पिकको जग बसाल्ने बेलामा अहिलेको जस्तो प्रतियोगिताको कल्पना गरेका थिएनन् । उनले यस्तो ओलम्पिकको परिकल्पना गरेका थिए जहाँ युवाले आर्थिक लाभको आशाबिना खेल भावनाले ओतप्रोत भएर आपसमा प्रतिस्पर्धा गरून्, जहाँ कुनै किसिमको छलकपट नहोस्, प्राकृतिक क्षमता र सामथ्र्यको मूल्याङ्कन होस् । कुबर्टिनको यस्तो परिकल्पनालाई धेरथोर आत्मसात् गर्दै ओलम्पिक अभियानले १३० वर्ष पार गरेको छ ।
ओलम्पिक यात्रामा वैकुण्ठको सकस
नेपालका म्याराथन धावक वैकुण्ठ मानन्धरको पहिलो ओलम्पिक यात्रा कुनै चलचित्रको कथाभन्दा कम छैन । सन् १९७६ क्यानडाको मोन्ट्रियलमा आयोजना भएको ओलम्पिकमा भाग लिन उनी एक्लै नेपालबाट उडेका थिए । त्यतिबेला भएको के थियो भने ओलम्पिकमा वैकुण्ठ र जितबहादुर केसीलाई पठाउने निधो भयो तर पछि राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप) ले बजेट अभाव देखाउँदै वैकुण्ठलाई मात्र ओलम्पिकमा भाग लिन पठायो । किनभने वैकुण्ठले छनोट खेलमा सन् १९७२ को म्युनिख ओलम्पिकमा भाग लिएका जितबहादुरलाई पहिलो पल्ट उछिनेका थिए ।
नेपालीलाई ठूलो सम्मान
सन् १९५९ को मे २६ तारिख । पश्चिम जर्मनीको म्युनिखमा बसेको अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटी (आइओसी) को ५५ औँ सभाले सन् १९६४ मा १८ औँ गीष्मकालीन ओलम्पिक आयोजनाको निर्णय ग¥यो, जापानको टोकियो शहरमा । जापानले दोस्रो विश्व युद्धपछि ओलम्पिक आयोजना गर्ने भयो । एसियाली मुलुकमा आयोजना हुने यो पहिलो ओलम्पिकसमेत थियो । त्यसैले जापान चाहन्थ्यो एसियाका अन्य मुलुक जस्तै नेपालले पनि टोकियो ओलम्पिकमा भाग लिओस् । नेपालले त्यतिबेलासम्म आइओसीको सदस्यता ग्रहण गरिसकेको थिएन । यद्यपि नेपालले तीन वटा एसियाड
खुल्यो मोनालिसाको रहस्य
मोनालिसा विश्वकै प्रसिद्ध चित्रकला हो । यो चित्र कहाँ बनाइएको थियो भन्ने विषय लामो समयसम्म रहस्यमा रह्यो । पाँच सय वर्षपछि यसको रहस्योद्घाटन भएको छ । कलाकार लिओनार्दो दा भिन्चीले बनाएको यो चित्र मोनालिसाको रहस्यमय मुस्कानका लागि परिचित छ । भूगर्भविद् तथा पुनर्जागरणकालीन कलासम्बन्धी इतिहासकार एन पिज्जोरुस्सोले यो चित्र कहाँ बनाइएको थियो भन्ने रहस्य आफूले पत्ता लगाएको दाबी गरेकी छन् । चित्रमा अङ्कित भूदृश्य चिन्न उनले आफ्नो विशेषज्ञता प्रयोग गरेकी छन् । चित्रमा चौधौँ
खतराको घण्टी जलवायु परिवर्तन
गएको मे ११ मा अफगानिस्तानको उत्तरी प्रान्त बघलानमा अचानक बाढी आयो । लेदोसहितको बाढीले तीन सयभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भयो । दुई हजार ११ घर नष्ट भए । दुई हजार आठ सय घर क्षतिग्रस्त भए । त्यसैगरी मे ४ मा ब्राजिलमा भीषण वर्षा भयो । भीषण वर्षापछि आएको बाढीमा ७५ जनाको मृत्यु भयो भने १०३ जना बेपत्ता भए । ८८ हजार मानिस घरवारविहीन भए । आठ लाख मानिस खानेपानी र बिजुलीबाट वञ्चित भए । मे २ र ३ मा खाडी क्षेत्रमा अकल्पनीय भीषण वर्षा भयो । एक वर्षमा हुने वर्षा एकै दिनमा भयो । इतिहासमै नभएको ठूलो वर्षाले संयुक्त अरब इमिरेट्सको दुबई शहर तथा अर्को देश ओमान डुबा
देखिँदैन जुनकिरीको टिमटिम
साँझ उज्यालो छर्दै उड्ने जुनकिरी र भरभर गर्दै उड्ने गाइनेकिरा गाउँघरका खेतबारीमा अचेल कमै देखिन्छन् । यसको मार किसानलाई परेको छ । पर्यावरणीय चक्र अनुसार जुनकिरीको सङ्ख्या घट्दै जाँदा उसको मुख्य आहारा मानिने शङ्खेकिराको सङ्ख्या बढेर खाद्यान्न तथा तरकारी बालीमा क्षति हुन थाल्छ । धेरै मानिसलाई अचम्म पनि लाग्न सक्छ, त्यत्रो आकारको शङ्खेकिरा त्यति सानो जुनकिरीको भोजन कसरी बन्छ होला ? विज्ञहरूका अनुसार जुनकिरीको लार्भाले शङ्खेकिरा खाने गर्दछ । लार्भा भनेको किराको प्रारम्भिक र खन्चुवा अवस्था हो । त्यही अवस्थामा जुनकिरीले शङ्खेकिराको लार्भालाई नष्ट पार्ने गर्दछ । लार्भा अवस्था
सिद्धार्थ गौतम २८औँ बुद्ध
बौध धर्ममा गौतम बुद्धअघि २७ बुद्ध थिए भन्ने धेरै मानिसलाई थाहा नहुन सक्छ । अझ काठमाडौँ उपत्यकाको नेवार समुदायका बौद्ध धर्ममार्गीले गौतम बुद्धभन्दा दीपङ्कर बुद्धलाई विशेष रूपमा मान्दछन् । जबकि बौद्ध धर्मावलम्बी ‘थेरवाद’ (हीनयान) सम्प्रदाय लुम्बिनीमा सिद्धार्थ गौतम जन्मनुअघि २७ जना बुद्धको वर्णन छ । यद्यपि गौतम बुद्धभन्दाअघि जन्मेका बुद्धको जन्म, थितिमिति, जन्मस्थान र उनीहरू बाँचेको आयु भने काल्पनिक लाग्दछ । गौतम बुद्धअघिका बुद्धको शरीरको लम्बाइ ८८ हात लामो र आयु लाख वर्षसम्म निर्धारण गरिएको छ । बौद्ध धर्मावलम्बी थेरवाद सम्प्रदायको पवित्र ग्रन्थ त्रिपिटकको सुत्तपिटकमा २८ बुद्धको नाम र वर्णन सङ्क्षिप्तमा निम्नानुसार छ :
हराउँदै छ रैथाने स्वाद
बास्नाले भोजन प्रणालीमा उच्च महत्व राख्ने तथ्य निर्विवाद छ । मगमग बास्नायुक्त खाद्यपरिकार चौरासी व्यञ्जनको एक गुण हो वा होइन, थाहा छैन तर यसले पाकशास्त्र र पाकमनोविज्ञानमा विशिष्ट महत्व राख्छ । बास्नाले भोजनप्रतिको आकर्षण र स्वादिष्टपन ह्वात्तै बढाइदिन्छ । बास्नामा गहिरो विज्ञान र मनोविज्ञान लुकेको हुन्छ । बास्नादार खाद्यवस्तुको बजारभाउ पनि उच्च छ । बजारमा बासमती चामलको भाउ चर्को छ । अचेल बासमती चामल सर्वसाधारणको हातबाट फुत्केर सम्भ्रान्त वर्गको भोजनमा परिणत हुन गएको छ । बासमती चामलको वाणिज्यशास्त्रीय राजनीति पनि चर्को छ । बासमती धानको एकस्व अधिकार (प्याटेन्ट राइट) का विषयमा शक्तिशाली राष्ट्रहरूबीच तानातानी चलेको प्रसङ्ग पनि सेलाइसकेको छैन ।
झमेलाबाट बच्न थ्रो अवे इमेल
कुनै सामग्री अनलाइनमा पढ्न वा सेवा लिन विद्युतीय हुलाक अर्थात् इमेल ठेगाना अनिवार्य जस्तै भएको छ । के तपाईंलाई सम्झना छ इमेल ठेगाना दिनुपर्ने भएकाले तपाईंले कुनै सेवा नलिएर कुनै वेबसाइट बन्द गरेको ? हो प्रायः मानिस आफ्नो इमेल ठेगाना जहाँ पायो त्यहीँ राख्दा झन्झटमा परिने डरका साथै अनावश्यक सामग्रीले इनबक्स भरिने कुराले हत्तपत्त जुनसुकै वेबसाइटमा इमेल ठेगाना दिन चाहँदैनन् ।
सैनिक सङ्ग्रहालय
नेपालको एकीकरण कालदेखि नै नेपाली सेनाको योगदान रहेको छ । नेपाली सेनाले देशभित्र मात्र नभई बाहिरसमेत शान्ति स्थापनार्थ ठूलो योगदान पुर्याएको छ । २००७ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि २००९ सालमा नेपाली सेनाको पुनर्गठन भयो । यस संस्थासँग सम्बन्धित हातहतियारलगायत विभिन्न सामग्रीको सङ्कलन गरेर नेपालमा पनि सैनिक सङ्ग्रहालय स्थापना गरिएको छ ।
