यो कस्तो सम्बन्ध ? (कथा)
मेरो पछाडि आएर उभिरहेकी रहिछन् डेवी वार्नेर । आफ्नो काम सकेर फनक्क फर्किंदा डेवी मुसुमुसु हाँसेर मतिर हेरिरहेकी । “ओ डेवी यस्तो जाडोमा पनि तिमी आएकी ?” “उफ् ! सारा आज बाहिर अति नै जाडो छ, तिमीलाई थाहा छ आज कति चिसो छ ?” “सरी मसित अहिले मोबाइल छैन, तिमीले हेरिकी हौ कति चिसो रहेछ ?” “मैले घरबाट निस्किँदै हेरेको, माइनस १५ डिग्री छ ।”
साहित्यमा तेस्रो आयाम
‘आयाम’ मा ‘इक’ शब्दको योगबाट बनेको आयामिक शब्दमा ‘साहित्य’ शब्दसमेत मिलेर बनेको साहित्यको विवेचनामा प्रयोग हुने पारिभाषिक पदावली हो आयामिक साहित्य । आयाम भन्नु फैलावट र विस्तार पनि हो । आयामिक वा आयामेली शब्दले लम्बाइ, चौडाइ र गहिराइ सबै मिलेको आयामसँग सम्बन्धित पदावली हो भन्ने बुझिन्छ । सन् १९६३ को मईमा बैरागी काइँला (तिलविक्रम नेम्बाङ)को सम्पादनमा तेस्रो आयाम पत्रिका पहिलोपल्ट प्रकाशित भयो । यसै पत्रिकामा आयामिक साहित्यको सिद्धान्त प्रकाशित भयो र यसैलाई नेपाली साहित्यको इतिहासमा आयामेली आन्दोलन भनियो । यसले यतिखेरसम्मको नेपाली साहित्यमा गहिराइ र घनत्व नभएका कारण अबको साहित्य आयामिक हुनुपर्ने स्थितिको बोध गरेर यो आन्दोलनको सुरुआत भएको थियो । यस सिद्धान्तका प्रवर्तक इन्द्रबहादुर राई, ईश्वरबल्लभ र बैरागी काइँलाले आरम्भ गरेका यस आन्दोलनले नेपाली साहित्यमा नयाँ अभियानको रूप लियो । यसका प्रेरक विचारहरूमा जेस्टाल्टवाद, घनत्ववाद, हेलियोग्राफ, सामूहिक अवचेतन आदिको भूमिका रहेको थियो ।
नागबेली बनेका एक मूर्तिकार
सुलुलु सर्प हिँडेको बाटो वा पहाड, खोँच र कन्दरा हुँदै बगेको नागबेली नदी । अझ हिँड्नु भएको छ भने घुम्ती नै घुम्तीले सुन्दराकृति देखिने बर्दिबासको सडक । हो यस्तै घुमाउरो तर सुन्दर लाग्छ मूर्तिकार ताराप्रसाद ओझाको जीवन पनि । भोग्नका लागि कति सहज भयो वा कति कठिन छ ? यसको उत्तर उनीभित्रै होला तर देख्नेका लागि ताराप्रसादको जीवन घुम्ती हुँदै बगेको सुन्दर नदी वा पहाडको चुचुरोसम्म पुग्न बनाइएको नागबेली सडकजस्तै लाग्छ ।
‘लेन्सबाट फोटो पत्रकारिता’ प्रदर्शनी
भनिन्छ, एउटा फोटोले हजार शब्दको बयान गर्छ । त्यो शब्द बयान गर्न एक फोटोपत्रकारले गरेको मेहनत भने कसैले देखेको हुँदैन । त्यही मेहनतलाई प्रस्तुत गर्ने फोटोपत्रकार क्लबको आयोजनामा ‘लेन्सबाट फोटो पत्रकारिता’ शीर्षकमा फोटा प्रदर्शनी गरिएको छ ।
साहित्य देशको मुटु हो
विगत २३ वर्षदेखि अमेरिकाको कोलोराडो राज्यमा बसोबास गर्दै आउनुभएका गीतकार ज्ञानेन्द्र गदाललाई गीतसङ्गीत, कविता, कथा, गजललगायतका विभिन्न साहित्यिक लेखनमा रुचि छ । कोरानाका कारण आफ्नो देश नेपाल आउन नपाउनुभएका गदाल अहिले चार वर्षको अन्तरालपछि नेपाल आउनुभएको छ ।
अलमलमा वैशाख (कविता)
साम्ब ढकालकालचक्रको अर्को फर्लाङ नाघेरअन्ततः सँघारमा छ वैशाखछ न त छ तर अलमलमा छ ।भोलिको अस्पष्ट तस्बिर छातीमा टाङेरढलपल ढलपल हिँडिरहेको वैशाख यसै उसै अलमलमा छ ।आँखाभरिको सबैभन्दा सुन्दर सपनाका लस्कर तितरबितर पारेरनीरस र शुष्क दृश्यांशको थोत्रो क्यानभास वर्तमानको भित्ताभरि टाँसेर किंकर्तव्यविमूढमा छ वैशाख ।सुक्न नपाएर गालाभरि आँसुका टाटैटाटा बोकेरप्रारब्धका हत्केलाले छोप्दै÷ देखाउँदै विद्रूप अनुहारलड्खडाउँदै लड्खडाउँदै खै कता हिँडिरहेछ वैशाख ।जुगौँ जुग बित्छ कि क्या हो हिम्मतिलो वैशाखको काँधमा चढेर संसार हेर्ने धोको पूरा हुनयो जुनीमा पुग्दैन कि क्या हो सुख र चैनको लामो श्वास तानेर रनबन डुल्ने यादृच्छापलपल मृत्युछायाले दपेटिरहेकाले होला प्रत्येक आगतहरूसँग जीजिविषा विनिमय गर्न वैशाख पर्खिरहेछु ।पट्यार लाग्दा दिनहरूको खातमा खात थप्दैनिख्रिसकेर विगत बनिसकेको वैशाखको भो फेहरिस्त नपढूँ होला आजकल वैशाख आफैँ बिरामी हुँदैरोगी समय ओसारी रहेको टुलुटुलू भो नहेरौं होलासबैभन्दा सुरम्य याम पर्खेको युगौँ भयो यही वैशाखमा आउँछ होला भनेर विश्वस्त हुँ कि नहोऔं होलाखासमा मैले –मेरै देशको महक बोकेर आउने वैशाख खोजेकोमेरै गुराँसको रक्ताभ र हिमालको श्वेताभ बोकेर आउने वैशाख खोजेकोमेरै अन्नको मिठास उबाएर पियाउने वैशाख खोजेकोम त अलमलमा छु, छु अब त वैशाख पनि कस्तो वैशाख भएर आउने हो अलमलमा छ । ‘गन्तव्य’ चिल्ड्रेन पार्क सडकहेटौँडा–४, हुप्रचौर ।
सत्ता र सत्य (कविता)
स्नेह सायमिमैले भनेँम तिमीसँगसँगैकाम गर्न चाहन्छु,चालीस वर्षअघिपरिवर्तनकोजे शिक्षा दिएका थियौ तिमीलेत्यो आजतिमीले सत्ताको बागडोरसम्हालेको बेलाआम मानिसको पक्षमाकेही गर्न चाहन्छु,यसो भन्दै गर्दाउसले मतिर यसरी हे¥योजसरी बाजले सिनोलाई हेर्छअग्लो घरबाट सडकमाउसले यसरी थुक्योजसरी पान चपाउनेलेसफा भित्तामा थुक्छअनि भन्यो–हिजोको कुराहिजोको परिचयहिजोको वाचाभो यो नयाँ दिनमानसम्झाउनुयो पुरानै कुरामालागिरहने सोचनदोहो¥याउनुभोटलेतार्किक र तर्कहीनअनुशासित र अनुशासनहीनबीचकुनै दुरीनदेख्दो रहेछहामीलाईआँखा भएका अन्धाहरूभए पुग्छहामीलाईनयाँ लुगामा सजिएकाहिँडिरहनेलासहरूबाटैकाम चल्छनयाँ सत्तामापुरानो मान्छेपुरानो विचारपुरानो यादपुरानो कसमभोनसम्झाउनु ।
अर्को जन्म (कविता)
दिनेश अधिकारी मेरो घर अघिल्तिर वर्षौंंदेखिठिङ्ग उभिएको छ एउटा रुखरुख हुनुको अर्थ हो–मान्छे वा माटोलेभन्दा पहिलेचट्याङ व्यहोर्नु,वर्षात् सहनु,बटुलेर हावाको गतिफेदमा बस्नेहरूका लागि शीतलता हम्कनु,टोड्कामा बचेराहरू हुर्काउनु,र, चराहरूलाईनाच्दै गीत गाउनका लागिहाँगाको आँगन दिनु !मसँगै हुर्किएको यो रुख !कम्तीमा पनिकपालले जनाउने मेरो तिलचामले उमेरयसले पनि बिताएको छपाको भएपछिबाँच्न दिँदैन मान्छेले रुखलाईअब निश्चित छआजभोलिमै यो कसैको हातबाट गिँडिनेछआँखाभरि चित्राङ्कन गरिरहेछु म यसको भविष्य–कुनै पनि बेला–टुक्राटुक्रामा काटिएपछियो, कतै पुल र कतै दलिन बन्नेछ,कतै झ्याल–ढोकाका खापार कतै दराज वा मेच–टेबुल भएर जन्मनेछ,टुक्रिँदैर ताछिँदै अन्यत्र काम नलाग्ने भएपछि त्यही काम नलाग्ने अंशपुसको ठिहीमा आगो भएरकुनै एक साँझ केटाकेटी वा बूढाबूढीको निम्ति न्यानो छर्दैमकल वा अँगेनामा बौरनेछ,र, खरानी भएपछि अर्को कुनै बिरुवाको फेदमा मल भएरमाटोसँग मिसिनेछअहा ! कति जाति हुन्थ्योम पनि रुख भएर हुर्कन पाएको भएछ भने अर्को जन्ममलाई रुखकै जीवनर, रुखकै मरण भोग्न मन लागेको छ ! dhadhikari@ gmail.com
जनकलाल शर्मा : एक अनुस्मृति
व्यक्तिका हैसियतले जनकलाल शर्मा नारिकेल समान सरस थिए । उनमा भएको गम्भीरताले चिन्तनशीलतालाई सङ्केत गरेको हुन्थ्यो । खुलस्त स्वभावको अनुभव नहुने उनको व्यक्तित्वमा एउटा रहस्यात्मक विषयमा केन्द्रित हुनुपरेको परिस्थितिलाई प्रतिविम्बन गर्ने शक्ति भएको आभास हुन्थ्यो । विभिन्न साहित्यिक सभा समारोहको मौन उपस्थितिले शर्मालाई अधिकांश व्यक्तिले चासो नलिएको पाइन्थ्यो । बाह्य व्यवहारको चल्तीमा न्यूनतम भूमिका भएका अधिकांश व्यक्तिका पङ्क्तिमा शर्माको अग्रणी स्थान थियो भन्नुमा खासै आपत्ति नपर्ला । यस्ता बाह्य व्यवहारका सिलसिलामा मुखर र अग्रसर नहुने केही व्यक्तिहरू आफ्ना रुचि र सङ्कल्पमा प्रखर र गम्भीर हुन्छन् भन्ने दृष्टिकोण उनका लागि सार्थक देखिन्छ । व्यक्ति अपेक्षित हुन र उपेक्षित हुनमा ऊ स्वयं जिम्मेवार हुन्छ ।