विशिष्ट धार्मिक सहिष्णुता
नेपाल अपूर्व धार्मिक सहिष्णुता भएको मुलुक हो । यहाँ धर्म र जातका नाममा विश्वका अन्य मुलुकमा जस्तो द्वन्द्व भएन ।
सधैँ निगरानी
जर्ज अर्वेलले सन् १९४९ मै ‘नाइन्टिन एटिफोर’ आख्यानमा भनेका थिए, “बिग ब्रदर इज वाचिङ यु” अर्थात् ठुल्दाइले तिमीलाई निगरानी गरिरहेको छ ।
आयो दसैँ
वर्षायामको अविरल झरी, चारैतिर हिलो र किसान वर्गका लागि कृषि पेसामा अहोरात्र खट्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्यसँगै शरद ऋतुमा हरेक वर्ष आउने दसैँको महत्व हिन्दुका लागि ठुलो छ ।
बाघ व्यवस्थापन चुनौती
छ दशक उमेर पार गरिरहेका पशुपति श्रेष्ठ सधै झैँ गत साउन २० गते पनि ‘मर्निङवाक’ का लागि बिहान ५ नबज्दै घरबाट निस्कनुभयो ।
![सोह्रश्राद्ध [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/216344/conversions/story-original-thumb.jpg)
सोह्रश्राद्ध [कथा]
केही दिनदेखि कैलाश बसेको सहरको बाटोमा हिँड्दा पहेँलो केसरीको टीका लगाएका मानिसहरू प्रशस्त देखिन्थे ।
दादनी (कविता)
गरिबलाई रुवाउने रैछ दादनी जिन्दगीभर घुमाउने रैछ फनफनी गयो घरबारी, भयो उठिबास
गजल
आकाशको जून टिपी दिन्छु भन्न जान्दिनँ म स्वतन्त्र छ माया मेरो कसमले बान्दिनँ म ।
संवेदनाका अनेक छाल
समालोचकका रूपमा स्थापित एवं निबन्धकार ज्ञानु अधिकारीको ‘संवेदनाको समायोग’ (२०८०) पढ्दै जाँदा सर्वप्रथम नारीवादी भावना चेतनाले समृद्ध निबन्धसङ्ग्रह लाग्यो । यसमा रहेका ३७ वटै निबन्धले पुस्तकको मूल शीर्षकलाई सम्बोधन गरेको देखिन्छ र यी निबन्धमा सङ्कीर्ण संस्कार र परम्पराका विरोधमा संवेदनाका अनेक छालको समायोग भएको पाइन्छ ।
मराई घरको फन्को (नियात्रा)
“रहर गरेको ठाउँ त पुग्नै पर्यो !” आफू भनिरहेको हुन्थेँ । अनि बेलाबखत गोपाल पौडेललाई पनि सुनाउँथेँ । न्युजिल्यान्ड पुगेदेखि नै यो रहर थियो मेरो ।
मिथिला लोकसंस्कृति ‘कजरी’
साउनको सुन्दर महिना अनि मैदानमा विभिन्न हरिया घाँसको मखमली बिछ्यौना ।
खगोलीय अनुसन्धानमा चमत्कार
संसारभर कोभिड–१९ को कोलाहल मच्चिरहेको समयमा १० औँ हजार वैज्ञानिक, इन्जिनियर, प्राविधिक एउटा चामत्कारिक लाग्ने वैज्ञानिक अन्तरिक्ष अनुसन्धानको परियोजनामा जुटिरहेका थिए ।
साहित्यमा सेन्सर !
साहित्यले सबैको हित गर्नु पर्छ । त्यसैले त ‘शब्दार्थौःसहित तस्य भावः साहित्यम’ ‘हितेन सहितं तस्य भावः साहित्यम्’ साहित्य मानिएको हो ।
श्रद्धाकर्म सोह्रश्राद्ध
सनातन धर्मशास्त्रले श्राद्धसम्बद्ध विषयलाई सर्वोच्च महत्व दिएको पाइन्छ । वैदिक शास्त्रहरूमा अति विस्तारका साथ श्राद्धका अनेकौँ आयामलाई उजागर गरिएको छ ।
अदृश्य पहाड (कथा)
ज्योतिको मुहारबाट चमक हराएको छ । निविड रातमा चन्द्रमा विलुप्त भए जसरी ज्योतिको उत्साह, उमङ्ग र ऊर्जा पनि डुबेका छन् । मेरा आँखामा उसको अतीत झलमल्ल उदायो ।
हेर्दाहेर्दै (कविता)
हेर्दाहेर्दै गाउँको धुपे खोलो सुक्यो खोलासँगै गँगटा, भुरा र गँड्यौला हराए डुबुल्की मारेका दह हराए
विद्याको ज्योति छर्नुभएका गुरु
हालै लोकार्पण गरिएको भीमप्रसाद गौतम स्मृति ग्रन्थ अवलोकन गर्दा यसका महत्वपूर्ण पक्षका विषयमा केही बोध भयो । यस ग्रन्थको नाम ‘भीमप्रसाद गौतम : व्यक्ति एक दृष्टि अनेक’ रहेको छ ।
रहस्यमय गुफा ‘म्यामोथ’
गोरखाको गोरखनाथको गुफामा वर्षमा कम्तीमा एक पटक रोट चढाउने हाम्रो परिवारको परम्परा नै थियो ।
गिद्ध संरक्षणमा नेपाल उत्कृष्ट
संसारभर गिद्धका २३ प्रजाति छन् । तीमध्ये नेपालमा हाडफोर, सेतो, डङ्गर, सानो खैरो, खैरो, हिमाली, राज, सुन र लामो ठुँडे गरी नौ प्रजातिका गिद्ध पाइन्छ ।
पारा तेक्वान्दो ‘क्विन’ पलेशा
केही समयअघिसम्म नेपाल र ओलम्पिक/पारा ओलम्पिक पदक, यो एउटा यस्तो विरोधाभास थियो; जसलाई प्रमाणित गर्न जरुरी थिएन । किनभने हरेक ओलम्पिक/पारा ओलम्पिकमा नेपालको उपलब्धि सहभागितामा मात्र सीमित थियो । विश्व खेलकुदको ठुलो मेलामा नेपालले सहभागिताको परम्परालाई मात्र पछ्याउने गथ्र्याे ।
रोचक चनढुङ्गा
काठमाडौँ उपत्यकामा कति धेरै सम्पदा तथा धरोहर छन् । धेरै हुँदा केही सम्पदा गुमनाम छन् ।
महिला र तिज पर्व
हाम्रो सनातन परम्परामा अनादिकालदेखि नै व्रत, उपवासका साथ अनेक चाडपर्व मनाइँदै आएका छन् । यसरी मनाइने चाडपर्वमध्ये हरितालिका तिज पनि एक हो । भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिन महिलाहरू हरितालिका व्रत गर्छन् । यस व्रतको विधान वर्तमान समयमा उपलब्ध १८ महापुराणमा भेटिँदैन । बृहत् धर्मशास्त्रनिबन्धग्रन्थहरूमा, लक्ष्मीधरकृत कृत्यकल्पतरुका व्रतखण्डमा, त्यसपछिका श्रीदत्तकृत समयप्रदीपमा, चण्डेश्वरकृत कृत्यरत्नाकरमा र हेमाद्रिकृत चतुर्वर्गचिन्तामणिका व्रतखण्डमा पनि यस व्रतको उल्ले
![विलीन जीवन [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/212605/conversions/story-original-thumb.jpg)
विलीन जीवन [कथा]
साँझ छिप्पिँदै रातमा रूपान्तरण हुँदै थियो । बस्तीबाट केही टाढा निष्पट्ट अँध्यारोको साम्राज्यभित्र एउटा छाप्रो जागिरहेको थियो । चारैतिरबाट झ्याउँकिरीको आवाज गुन्जिरहेको थियो । चिसो भुइँमाथि ओछ्याएको गुन्द्रीमा झुमा आफ्नो छोरालाई सुताउन प्रयास गर्दै टाउको मुसारिरहेकी थिइन् । गरिबीका कारण उनको लोग्ने सुकराम सहरमा पैसा कमाउन जाने फर्कने गर्दथे । यस पटक भने सहर पसेको दुई दिनमै कोरोना सङ्क्रमणका कारण लकडाउन भएको तीन हप्ता बितिसकेको थियो । यही कारण सुकराम सहरमै फसेका थिए । कोरोनाको लकडाउन एक महिना थपियो । यातायातका साधन पूरै ठप्प थिए । सुकराम गाउँ फर्किने सम्भावना थिएन ।
बिपी शीर्ष नायक (कविता)
साहसिक दूरदर्शी शक्तिपुञ्ज बिपी हौ नेपालका सपुत हौँ निरङ्कुश फाल्दियौँ । प्रजातन्त्र ल्याइछाडयौ निडर भइ लडेर सहिद स्वप्न पूरा ग¥यौ देश विकास गरेर ।।
छोरीलाई बाबाको चिठी
छोराछोरी जन्माई हुर्काई बराबरी पढायौँ बिहे गर्ने बेला भयो डोली चढायौँ छोरी दिँदा पाले पुण्य मारे पाप नभनौँ । छोरीहरू पढेलेखे कमजोर नदेखौँ ।
तरङ्ग (निबन्ध)
ॐकारको तरङ्गबाट सृष्टि भयो । सृष्टिको आधार नै तरङ्ग हुनाले पृथ्वी, जल, तेज, वायु, आकाश सबैमा बेलाबखत तरङ्ग उत्पन्न हुने गर्दछ । भूकम्पले पृथ्वीमा तरङ्ग ल्याए झैँ जल कम्पनले पानीमा तरङ्ग ल्याएको हुन्छ । हावामा पनि तरङ्ग हुने गर्दछ, कहिले सिर्सिरे, कहिले आँधीबेहरी । तेजले पनि त तरङ्ग नै सिर्जना गर्दछ । उखरमाउलो गर्मी, आगलागी, न्यानोपन र तेज तरङ्ग नै हो नि । आकाश पनि द द धम अर्थात् दया, दम र धर्म गर भन्ने ध्वनिमा गडगडाएर तरङ्ग सिर्जना गर्दछ । कहिले भने आकाशमा शून्यताको तरङ्ग देखापरिरहेको हुन्छ । पञ्चमहाभूतको अंश पशुपन्छी एवं मान्छे पनि बाह्य तथा अन्तर तरङ्गले प्रभावित हुनु स्वाभाविकै भयो । खुला तर शान्त स्थानमा आफ्नै आवाज प्रतिध्वनित भई आफ्नै कानमा ठोकिनु पनि त तरङ्गकै बेजोड पक्ष हुँदै हो ।
