तिम्रो माया (कविता)
तिम्रो मन, मेरो मन्दिर हो माया तिम्रो, मेरो पूजा हो तिम्रो हर ढुकढुकी, मेरो बाँच्ने आधार हो तिम्रो मृग नयन, मेरो दर्शन हो । केही छैन तिमीलाई दिन मसँग
बलेकी धपक्कै (कविता)
उजेली माया जुनेली रातमा धपक्क बलेकी बैँसको मीठो मुस्कान छर्दै मायाले खुलेकी इन्द्रेणी रूप सुहाई खुब सुवास छर्दैछिन् छहराबाट झरेको पानी नुहाउने गर्दछिन् ।
गजल
रहेर सँगै घोचिरहने खिल जस्तो, देब्रे तिर छैन क्याहो दिल जस्तो । निमुखा छट्पटिएको हेरि मात्र बस्छ, यो कस्तो सरकार हो हुचिल जस्तो ।
सामाजिक परिवेशका कथा
कथा विगतमा लेखिएका थिए, वर्तमानमा लेखिँदै छन् र भविष्यमा पनि लेखिने छन् । प्रत्येक जीवनको सरल र यथार्थ पाटो कथा हो । कथा पढिन्छ, यसकारण कथा लेखिन्छ । नपढिने भए कथा लेखिन्थेन । कथा जीवन जस्तै हुन्छ, जीवन कथा जस्तै हुन्छ । यी दुईका बिच कुनै तात्त्विक भिन्नता हुँदैन । यसर्थ कथा लेखिइरहेका छन् । कथा लेखिने क्रम जारी छ । भविष्यमा पनि यसले निरन्तरता पाइरहने छ, यो कुरामा कुनै दुबिधा छैन । कथा आजसम्म धेरै लेखिए र धेरैले लेखे । जति लेखिए पनि यो क्रम रोकिएको वा सकिएको छैन । यति उति भन्ने नै छैन, हाम्राअगाडि कथाका धेरैभन्दा धेरै विषयवस्तु छन् । यसकारण कथा लेख्ने क्रमले निरन्तरता पाइरहेको हो ।
क्रान्तियोद्धा ‘रिचपल्या’
नेपालमा पहिलो पटक २०१५ सालमा भएको आमनिर्वाचनबाट निर्वाचित पहिलो महिला सांसद र मन्त्री हुनुभएकी द्वारिकादेवी ठकुरानी प्रजातन्त्रका लागि लड्ने एक्ली वीराङ्गना हुनुहुन्थेन, उहाँलाई साथ दिन सरकारी जागिर त्यागेर सङ्घर्ष गर्ने बैतडीका बलदेव भट्ट ‘रिचपल्या’ पनि हुनुहुन्थ्यो । ‘रिचपल्या’ लाई तत्कालीन सरकारले अराष्ट्रिय तत्व भनेर २०१७ सालमा गोली हानेर हत्या गरी बैतडीको कठपतेमा खाल्डोमा पुरेको थियो । यद्यपि बलदेव भट्ट ‘रिचपल्या
विदेशमा स्वदेशको सम्झना
स्वदेशको महत्व मुलुक छोडेपछि थाहा हुन्छ भन्ने कुरा मलाई पछि मात्र थाहा भयो । स्कुल तथा कलेज अध्ययन गर्दा कोरा अध्ययन त गरियो तर व्यावहारिक रूपमा भने जागिरे जीवन सुरु भएबाट भनौँ जीवनले अर्कै मोड लिएको हुनु पर्छ । जागिरको प्रकृति नै स्वदेश र विदेशको मिश्रित अनुभव लिने किसिमको भएपछि आफैँ बोइलर कुखुरा जस्तै त कतै भएको छैन जस्तो पनि लाग्दछ । गत जनवरी २१ देखि २७ सम्म मध्य अफ्रिकी मुलुक मध्य अफ्रिकी गणतन्त्रको भ्रमण गर्ने अवसर प्राप्त भयो । भलै यो अफिसियल भ्रमण भए पनि मलाई आफ्नो बेफ्रिकी व्यक्तिगत अनुभव लेख्न मन लाग्यो, मनमा एकदमै खुलदुली लाग्यो । हिरा, सुन तथा अमूल्य धातूले भरिपूर्ण भए पनि मुलुक सम्पन्न हुन सक्दो रहेनछ । औपनिवेशले कतिसम्म निचो
कालजयी गीत मृत्युको स्वर
जन्मेपछि मर्नै पर्छ सबैलाई थाहा छ तर मान्छेले बेला बेलामा मर्नु पर्छ भन्ने कुरो नै बिर्सन्छ । जन्म–मृत्यु शाश्वत सत्य भएकाले दार्शनिकले मात्र नभई हरेक सचेत व्यक्तिले जीवनको कुनै न कुनै क्षणविशेषणमा मृत्यु चिन्तन गरेकै हुन्छ । मानिसको जन्मपछि कालक्रम अनुसार उसको मृत्यु हुन्छ र यो सृष्टिचव्रmको नियमित प्रक्रिया हो । मानिसले मृत्युका बारे जति सोचे पनि र मृत्युलाई टार्न जति नै
श्यामश्वेत नेपाली सिनेमा
कुञ्जरशमशेरको सत्प्रयासमा काठमाडौँको सिंहदरबारमा १९९० भदौ १७ मा सर्वप्रथम सिनेमाको प्रदर्शन भएको इतिहास पाइन्छ । यहाँको नाचघरमा एकै पटक हिन्दी र अङ्ग्रेजी गरी चार वटा चलचित्र प्रदर्शन भएको कुरा सिनेमाका अनुसन्धाताहरू बताउँछन् । यसबाट यो विधामा इतिहास त कोरियो तर यो प्रदर्शन उच्च खानदानका राणाहरूका लागि मात्र प्राप्य भयो । सर्वसाधारणले नेपालमा यो विधाको स्वाद चाख्न पाएको भने नयाँसडक काठमाडौँमा जनसेवा हल सुचारु हुन थालेपछि अर्थात् विसं २००६ पछि मात्र हो । सुरुमा यो सिनेमाघरको नाम काठमाडौँ सिनेमाघर थियो । यो अवधिमा विसं २०१३ मा तत्कालीन अमेरिकी सू
बाघलाई जङ्गल कि खोर
बाघ मांसाहारी प्राणी हो । जङ्गलको राजा बाघ बरु भोकै मर्न सक्छ तर कहिल्यै घाँस खाँदैन भन्ने नेपाली उखान नै छ । अरूले मारेको सिनो नखाने विशेषतासँग बाघको आनीबानीलाई जोडिने गरिन्छ । जङ्गलमा भएका जोकोहीको पनि उसले सिकार गर्छ; चाहे ती साना जनावर हुन् वा हात्ती, गैँडा जस्ता ठुला जनावर । शक्ति, सामथ्र्यले भ्याएसम्म बाघले जङ्गलमा भेटिएका सबै जनावरको सिकार गर्छ र आफू बाँच्न खोज्छ । त्यसैले बाघलाई जङ्गलको राजा भनिएको हो । ज्यान ठुलो हुने हि
बिच पेटीमा सभ्य मान्छे ! (कथा)
उसलाई घाँस खुवाउने विचार थियो । मैले निर्णय गर्न सकिरहेको थिइनँ । मेरो झोलामा एक मुठा पालुङ्गो र एक मुठा चम्सुर थियो । त्यो झिकेर म उसको मुखैनिर लगेर भन्न सक्थेँ, “लौ खाऊ घाँस ।” तर तह परेन । उसैलाई मात्र घाँस खुवाउने लक्ष्य किन लिनु प¥यो भन्ने सोचेँ । म मार्केट गएर फर्कंदा ऊ एक्कासि एटिएमबाट पैसा झिकेर पेटीमा निस्केको थियो । पैसा पाइयो वा पाइएन त्यो मैले देख्न पाइनँ । एटिएमतिर जाने काम मेरो परेको थिएन तथापि यहाँ नयाँ स्थापित एटिएम छ भन्ने मलाई थाहा थियो ।
रङहरूको रहस्य (कविता)
रङहरूको उत्पत्तिको रहस्य छ । रङहरूको अध्यात्म र विज्ञान छन् । रङको मिथक पढ्न रङहरूसँग रङ्गिएर सम्भव छैन । इतिहासमा
गजल
विकट माटो किन नहोस् एकता देख्छु म हर अनुहार र मुस्कानमा ममता देख्छु म हाम्रो पाखुरा सौर्य हो पछि नै हट्नु छैन उद्देश्यका पाइला पाइला धैर्य देख्छु म
‘शहरक भीडमे एसगर हम’
नेपाली पत्रकारिता र मैथिली साहित्यमा धर्मेन्द्र विह्वल एउटा यस्तो सुनाम हो, जोसँग परिचित नहुने व्यक्ति सायदै कोही होलान् । त्यसमा पनि पत्रकारिता र साहित्यानुरागीको भिडमा । पत्रकारितामा उहाँ धर्मेन्द्र झा हुनुहुन्छ भने साहित्यमा धर्मेन्द्र विह्वल । झा र विह्वल व्यक्ति एउटै भए पनि उहाँ भाषाका दुई खम्बा पनि हुनुहुन्छ । उहाँको एउटा खम्बाले समाजलाई सुसूचित गर्छ भने अर्कोले त्यही समाजलाई झक्झकाउँछ पनि । पत्रकारितामा तीन दशकदेखि देश र समाजलाई निरन्तर सुसूचित गर्दै आएका धर्मेन्द्र झा अर्थात् धर्मेन्द्र विह्वलले साहित्यमार्फत मनका बहलाई शब्दमा पनि रूपान्तरित गर्दै आइरहनुभएको छ । यसको ज्वलन्त
सिकारी सिपाही
निक्लँदो असोजको शरदकालीन उघारो बेला । पहारिलो याम । पुग्नुपर्ने थियो ऐँसेलुखर्क माविमा निम्तालु बनेर । सिपाघाटसम्म त सार्वजनिक बसमै गएको । आफूले बाल्यकाल बिताएका इन्द्रावतीपारिका गाउँठाउँसँग प्रत्यक्ष चक्षुस्पर्श गर्दै उँभो जाने हिसाबले बाहुनीटारे मावली भाइसँग मोटरसाइकल मगाएको थिएँ । ठिक समयमा भाइ पनि पुलामुख आइपुगेछन् । बस छोडेर म पनि भाइकै सवारीसाधनको पछाडि सवार भएँ ।
सगरमाथा उचाइ र कमाइ
यही २०८१ जेठ १६ गते अर्थात् सन् २०२४ मे २९ का दिन १७ औँ ‘विश्व अन्तर्राष्ट्रिय सगरमाथा दिवस’ मनाइयो । स्मरण रहोस्; नेपालमा मात्रै नभएर न्युजिल्यान्ड, अमेरिका, अस्ट्रेलिया, बेलायत, क्यानडा, भारत (भारतको सिक्किम राज्य) लगायतका देशमा पनि ‘विश्व अन्तर्राष्ट्रिय सगरमाथा दिवस’ मनाइने गरिन्छ । तथ्याङ्क अनुसार हालसम्म ‘चोमोलुङ्मा–सगरमाथा–एभरेस्ट’ आरोहण गर्ने पर्वतारोहीको सङ्ख्या (सन् २०२३ को स्प्रिङ सिजनसम्म, विसं २०८० को वैशाख–जेठ) ११ हजार ९९६ पुगिसकेको छ । यो सङ्ख्यामा कसैले दोस्रो पटक, कसैले तेस्रो पटक, कसैले पटक पटक आरोहण गरिसकेका छन् । जस्तै कामिरिता शेर्पाले (सन् २
संस्कार
मेरा बा सधैँ मलाई भनिरहनुहुन्थ्यो– बाबु निरन्तर कर्म गर्नु, सही बाटोमा हिँड्नु, कसैको नबिगार्नु, नडराउनु । लोकको भलाइ हुने काम गर्नु । अल्छी हुनु भनेको आफ्नै भाग्य हर्नु हो । कर्मशील हुनु भनेको भाग्य चम्काउनु हो । बाले भन्नुभएका यी अमृतवचनको छाप मलाई सानै उमेरदेखि प¥यो । मेरा बाको दौराको फेर समातेर उठ्न खोज्दा या बाको हात समातेर ताते ताते गर्न खोज्दादेखि नै केही गर्नु पर्छ भन्ने अठोट र हिम्मतको भ्रूण छातीभित्र अङ्कुराइसकेको हुनु पर्छ । त्यही भएर होला सायद सानो छँदा भविष्यमा जे बन्छु भनेर सङ्कल्प गरेको थिएँ, आज म त्यही बनेँ । पर्यटन क्षेत्रमा जोडमेल गरेँ । पसिना पोखेँ । काँडाहरू पन्छाएर फूल रोपेँ
मिथिलाञ्चलमा आँप संस्कृति
सम्पूर्ण मिथिलाञ्चलमा फलफूल पर्याप्त मात्रामा पाइन्छ । कुनै यस्तो फलफूल नहोस् जुन यहाँ पाइँदैन । फलफूलको भण्डार नै यहाँ सहज रूपमा उपलब्ध छ । फलको राजा आँप त यहाँको मुख्य उत्पादन नै हो । सम्पूर्ण तराई मधेशमा फलफूलको कुनै अभाव छैन । आँप उत्पादनका लागि यो भूमि उर्वर मानिन्छ । यसका लागि मौसम
टी–२० विश्वकप
क्रिकेटको छोटो संरचनाको महाकुम्भ आज सुरु हुँदै छ । अमेरिका र वेस्ट इन्डिजमा संयुक्त रूपमा हुने आइसिसी टी–२० विश्वकपमा नेपालले पनि सहभागिता जनाउँदै छ । त्यसैले यो विश्वकपको ज्वरोले नेपालीलाई अझ च्यापेको छ; जुन एक महिना नभई निको हुने छाँट देखिँदैन । यसपालि आइसिसीले टी–२० विश्वकपमा चार टिम बढाएर २० टिमलाई सहभागी गराएको छ । विश्वका यी २० उत्कृष्ट क्रिकेट टिमबिच सर्वश्रेष्ठ चयन गर्न २९ दिन लगाएर ५५ खेल खेलिने छ । सहभागी टिमलाई चार समूहमा विभाजन गरिएको छ । एक समूहमा पाँच टिम रहने छन् । हरेक समूहका शीर्ष दुई टोली सुपर–८ मा पुग्ने छन् । सुपर–८ मा दुई समूह हुने छन् । हरेक समूहका शीर्ष दुई टोलीले सेमिफाइनल खेल्ने छन् । त्यसपछि असार १५ गते विश्वकप ट्रफी उचाल्ने टिमको निर्णय हुने छ ।
दुई बिराला (कथा)
मलाइ बिरालो प्रिय लाग्दैनथ्यो । मेरो बाल्यावस्थामा मेरो अग्रज लगायत गाउँलेले समेत बिरालोलाई बोक्सीको सूचना वाहकको रुपमा चित्रित गर्ने गर्थे । बिरालो अपशकुन हुने कुरा उनीहरु बताउँथे । यसकारणले पनि होला बिरालो मेरो मनमा एउटा त्रासदीपूर्ण राक्षसको रुपमा अङ्कित भएको थियो र म्याउ शब्दले द्वेष र घृणा सिर्जना गथ्र्यो र हरेक चोटि म्याउ सुन्ना साथ म झसङ्ग हुन्थें । एक दिन मेरो घरपरिसरमा दुईटा साना बिराला देखियो । ती बिरालाहरु घाइते जस्ता देखिन्थे । रगतको टाटाहरु स्पष्ट देखिन्थ्यो । मलाइ याचनाको भावमा एकटकसँग दुवै बिरालाले हेरेको जस्तो लाग्यो । तिनी
मृत्यु सन्त्रास (कविता)
साँझ पर्छ रात छिप्पिन्छ मिर्मिरे हुन्छ बिहान झुल्किन्छ मध्याह्न हुन्छ
अनुभूतिको सजलतामा उनिएका कविता
विसं २०८० को मध्यतिर कलम प्रकाशन प्रालि काठमाडौँले सार्वजनिक गरेको नवीन शैली र प्रयोगात्मक प्रस्तुतिको काव्य व्यञ्जना हो, ‘त्यसरी त कहिल्यै सोचिएन’ । एक दशकको काव्य यात्रामा कविवर निर्भीकजङ्ग रायमाझीका ५० वटा फुटकर कविताको सङ्ग्रहका रूपमा आएको यो पुस्तकलाई पाँच खण्डमा विभाजन गरिएको छ । पहिलो खण्ड अन्तर्गत मनको ‘आँखीझ्यालमा’ १० वटा बेग्लाबेग्लै लेखाजोखा भएका जीवन चेतनाका आलापहरू छन् । कुनै ती परस्पर खण्डित छन्, कुनै ती सिलसिलेवार गतिले निसृत पनि । अनुभूतिको सजलतामा उनिएका कला गाथा हुन् यी ।
नियात्राको यात्रा
नियात्रा–ना.(सं).१. यात्रानिबन्धको औपन्यासिक वा उपख्यानात्मक रूप । २. यात्रा वर्णनबारे कथात्मक शैलीमा लेखिएको निबन्ध । (नेपाली बृहत् शब्दकोश, पृष्ठ ६९१, दसौं संस्करण/२०७५ कदाचिन्नारदो योगी परानुग्रहवाञ्छया ।
नेपालको प्रसिद्ध राममन्दिर
मानिसहरू अक्सर राममन्दिर भन्नेबित्तिकै जनकपुरको रामजानकी मन्दिर र भारतको अयोध्यास्थित राममन्दिर बुझ्ने गर्छन् । धेरैलाई थाहा नहोला; नेपालको प्रसिद्ध राममन्दिर काठमाडौँ, बत्तिसपुतलीस्थित श्रीरामचन्द्र मन्दिर हो । विश्वका सम्पूर्ण हिन्दु धर्मावलम्बीको परम पावन एवं आस्थाको पवित्र स्थलका रूपमा सनातनकालदेखि प्रसिद्ध रहेको पशुपति क्षेत्रको दक्षिणपश्चिम दिशामा श्रीरामचन्द्र मन्दिर रहेको छ । मन्दिरमा शालिग्रामशिलाबाट निर्मित रामसहित सीता, लक्ष्मण, भरत एवं शत्रुघ्नको पूर्ण कदका मूर्तिहरू रहेका छन् ।
दर्शन कामाख्या
हामी एकै ठाउँका भाइबन्धुहरूबिच कामाख्या भगवतीको दर्शन गर्न गुवाहाटी जाने सल्लाह भए अनुसार २६ जना यात्री गत चैत २० का दिन बसबाट प्रस्थान गर्यौँ । यात्रुहरू गोरखा, हर्मीका घिमिरे बन्धुहरू परिवारसहित तथा घिमिरेकै चेलीहरू थिए । यात्रालाई रोमाञ्चक बनाउन हामीले भोगिआएका घटना, बाल्यकालका गतिविधिदेखि राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय यात्राका क्रममा अनुभव गरिएका तथा पेसा व्यवसायको सिलसिलामा सँगालिएका अनुभवरूपी पुस्तकका पानाहरू केलाउने काम भइरहन्थे । सुरुको दिन भिमानसम्म बिपी राजमार्ग र त्यहाँबाट मध्यपहाडी लोकमार्ग हुँदै इटहरीमा बास भयो । २१ गते बिहानै हाम्रो बस इटहरीबाट पूर्व हानियो । बिहानको खाना राज
बौद्ध तीर्थस्थल लुम्बिनी
नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय जगत्मा परिचय गराउने दुई प्रमुख स्थलमध्ये पहिलो स्थल विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा हो भने दोस्रो हो, विश्वशान्तिका महान् अग्रदूत भगवान् गौतम बुद्धको जन्मथलो लुम्बिनी क्षेत्र । भगवान् बुद्ध लुम्बिनीमा जन्मेकाले पनि नेपाल विश्व परिचित छ । हिन्दु धर्मावलम्बीका लागि काशी, मुसलमानका लागि मक्का मदिना र ख्रिस्टहरूका लागि जेरुसेलमले जुन स्थान ओगटेको छ, त्यस्तै बौद्ध धर्मावलम्बीका लागि लुम्बिनी क्षेत्र महत्त्वपूर्ण रहेको छ । बुद्धको जन्मस्थान लुम्बिनी भएकाले लुम्बिनी बौद्ध तीर्थस्थलका रूपमा विश्वमा चिरपरिचित छ । लुम्बिनी भगवान् बुद्ध सिद्धार्थ राजकुमारको जन्म भएको पवित्र स्थल हो । लुम्बिनी एउटा रमणीय, सुन्दर, राम्रो उपवनको नामले प्रसिद्ध छ । बुद्धत्व प्राप्त भएपछि बुद्ध स्वयंको धर्मदेशनाका सिलसिलामा लुम्बिनी
